Stop met het steeds verder weerbaar maken van het individu, pak je organisatie aan!

De effectieve manier om werkgerelateerde mentale gezondheidsklachten te verminderen, is het organiseren van een gezonde organisatie om in te werken.

Dit pak je aan vanuit de basis, namelijk het verbeteren van het organisatieklimaat en het wegnemen van risico’s op uitval en gezondheidsschade. Met het uitgangspunt ‘voorkomen is beter dan genezen’ wordt veel leed voorkomen.

Zorgmedewerkers vragen steeds meer om psychische hulp. Vooral jonge medewerkers raken in de knoop. Het gebruik van psychische zorg steeg afgelopen 2021 met 35 procent ten opzichte van het jaar ervoor.

De mate waarin zorgprofessionals psychische hulp nodig hebben, zegt veel over hoe gezond zij bij hun organisatie kunnen werken. Is het zorggebruik hoog, dan laat onderzoek van IZZ zien dat de kans groot is, dat het verzuim en verloop ook hoog zijn.

Individuen weerbaarder maken?

Als oplossing hebben we in de praktijk de neiging om individuen weerbaarder te maken, zodat ze zich staande kunnen houden op het werk. Hiervoor worden individuele trajecten ingezet zoals coaching en assertiviteitstrainingen.

Terwijl (praktijk)onderzoeken al jaren aantonen dat het verbeteren van de kenmerken van het werk – zoals het verminderen van energievreters en het verbeteren energiegevers – leidt tot een grote afname van mentale gezondheidsklachten, minder verzuim, minder ervaren werkdruk en een betere kwaliteit van zorg. Dit levert bovendien veel tijd en geld op voor de organisatie.

Waarom wordt het nu echt tijd om de organisatie gezonder te maken? Niet alleen een toename van mentale gezondheidsklachten, maar ook een patroon van vergrijzing, een toename van chronische aandoeningen en gezondheidsrisico’s is al jaren zichtbaar.

Uit onderzoek van Vektis – die beschikt over een database met alle declaratiedata in de zorg – blijkt dat bijna 40 procent van de bevolking in de werkzame leeftijd tussen 40 en 70 jaar een chronische aandoening heeft. Dit loopt op van 18 procent bij 40 tot 50 jarigen tot 58 procent bij 60 tot 70 jarigen. Boven de 70 jaar heeft meer dan 80 procent een chronische aandoening.

40 procent van de bevolking in de werkzame leeftijd tussen 40 en 70 jaar heeft een chronische aandoening

In totaal kampen bijna 2 miljoen mensen in de werkzame leeftijd van 40 tot 70 jaar met een chronische aandoening. Waaronder ook medewerkers van jouw organisatie. Leg je dit beeld over je HR-beleid, dan is duidelijk dat het onmogelijk is om voor iedere medewerker aparte afspraken te maken of iedere medewerker apart weerbaarder te maken. Je basisbeleid moet passend zijn voor iedereen.

Voor de zorgsector heeft deze ontwikkeling een dubbele impact. Een toenemende afname van de individuele belastbaarheid door chronische aandoeningen. Daarnaast neemt de vraag naar zorg veel sterker toe dan de groei in het aanbod van zorgprofessionals.

Verminder werkgerelateerd verzuim en mentale gezondheidsklachten

Een van de aanknopingspunten om je organisatie gezonder te maken, is het verminderen van de werkgerelateerde gezondheidsklachten. Je hebt als werkgever hier veel invloed op.

TNO rekende uit, dat in de gezondheidszorg 30 procent van het verzuim gedeeltelijk of hoofdzakelijk wordt veroorzaakt door het werk. Dit is, in vergelijking met de Nederlandse beroepsbevolking (26 procent), hoog.

Om het werkgerelateerde verzuim bij de professionals te verminderen, is het belangrijk om stress en gezondheidsklachten te verminderen en het welzijn te verbeteren. Onderzoek van IZZ toont aan, dat je dit doet door het werkvermogen te verbeteren en de emotionele en lichamelijke uitputting te verminderen.

30 procent van het verzuim in de zorg wordt veroorzaakt door het werk

Nu hoor ik je zeggen: ”Er zijn natuurlijk ook individuele gezondheidsklachten die niet ontstaan zijn door het werk. Hier kan ik niets mee!” Deze kunnen wel degelijk van invloed zijn op het werk, bijvoorbeeld wanneer een professional een chronische aandoening heeft.

Ook voor deze groep medewerkers is het belangrijk om in een gezonde organisatie te werken. Zodat de klachten niet toenemen, of zelf niet meer van belang zijn bij de uitvoering van het dagelijkse werk.

Emotionele uitputting verminderen

We zien dat de twee belangrijkste werkgerelateerde voorspellers van verzuim de emotionele en lichamelijke uitputting zijn. Als die hoog zijn, is de kans groot dat mensen op het werk moeten verzuimen.

Emotionele uitputting ontstaat door een te hoge ervaren psychosociale arbeidsbelasting. Onder psychosociale arbeidsbelasting valt: emotionele belasting, werkdruk, werk-privéconflict en ongewenste omgangsvormen, zoals agressie en geweld, pesten en roddelen.

Het gevolg voor de gezondheid is emotionele uitputting. Emotionele uitputting staat voor een ernstige mate van vermoeidheid, frustratie en een opgebrand gevoel, en is een belangrijk onderdeel van burn-out.

Onderzoek van de Universiteit Utrecht en IZZ laat zien dat van alle energievreters, de kwantitatieve werkdruk – dus de hoeveelheid werk – het sterkst gerelateerd is aan emotionele uitputting. Hoe hoger medewerkers de kwantitatieve werkdruk ervaren, hoe hoger de emotionele uitputting onder medewerkers. Het verlagen van de werkdruk heeft dus topprioriteit.

Daarnaast is het noodzakelijk om de energiegevers in het werk te verbeteren. Hoe beter het organisatieklimaat en empowering leiderschap is, hoe minder emotionele uitputting voorkomt onder medewerkers.

De in de tabel genoemde energiegevers hebben dus de hoogste prioriteit. Door je hierop te richten, krijg je focus in de aanpak.

Emotionele uitputting

Tabel 1. Energievreters en energiegevers voor emotionele uitputting

Lichamelijke uitputting verminderen

Lichamelijke uitputting ontstaat door te hoge fysieke arbeidsbelasting. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om tillen, trekken, duwen, in een ongemakkelijke houding werken, manoeuvreren, langdurig dezelfde bewegingen uitvoeren en beeldschermwerk.

Problemen aan de nek of schouders en de rug komen het meest voor en zorgen er in de meeste gevallen voor dat iemand het werk niet (goed) kan uitvoeren.

Van de energiegevers zijn het organisatieklimaat en empowering leiderschap het sterkst gerelateerd aan lichamelijke uitputting. Hoe beter het organisatieklimaat en empowering leiderschap, hoe lager de lichamelijke uitputting. Wanneer je de lichamelijke gezondheid wilt verbeteren, moet je dus met deze energiegevers aan de slag.

Lichamelijke uitputting

Tabel 2. Energievreters en energiegevers voor lichamelijke uitputting

Het organisatieklimaat als belangrijkste energiegever

Het organisatieklimaat in de organisatie is van groot belang bij het verbeteren van de fysieke en de emotionele gezondheid.

Het organisatieklimaat wordt ook wel ‘organisatiecultuur aan de oppervlakte’ genoemd. Organisatieklimaat gaat veel meer over het beeld wat mensen hebben over wat ze dagelijks zien en meemaken. Bijvoorbeeld over hoe je werkt met elkaar, hoe volg je beleid op, welke afspraken zijn er, mag je fouten maken en meedenken bij beslissingen.

Als je een goed gesprek hebt gehad, levert dit energie op. Als je een slecht gesprek hebt gehad, vreet dat energie. Omdat je het klimaat direct ervaart, kun je er ook direct wat aan doen. Maak het bespreekbaar en implementeer de gevonden oplossing. Op het verbeteren van het organisatieklimaat heb je zelf veel invloed.

Uit onderzoek van de Erasmus Universiteit en IZZ blijkt dat zorgprofessionals die het organisatieklimaat van hun organisatie positiever beoordelen, minder klachten ervaren. Het blijkt, dat de prioriteit van het hoger management en de betrokkenheid van de direct leidinggevende de belangrijkste positieve invloed heeft.

Door het verbeteren van het organisatieklimaat levert dit 35 procent minder kans op problemen aan het bewegingsapparaat en minder emotionele uitputting op.

Jonge zorgprofessionals

Nog even terugkomen op jonge zorgprofessionals (tot 35 jaar); ze verzuimen gemiddeld vaker en langer dan voorheen. Ook hebben ze vaker last van stress en emotionele uitputting.

Om jongeren aan boord te houden zijn er verschillende mogelijkheden om de emotionele en lichamelijke uitputting te voorkomen.

Waar lopen jongeren tegenaan, wat zijn hun energievreters?

• Hoge werkdruk
• Te korte inwerkperiode
• Teveel verantwoordelijkheid nemen
• Hulp vragen aan collega’s is lastig wegens drukte
• Missen steun leidinggevende
• Afstemming tussen school en praktijk
• Andere generatie, verschillende werkwijzen

Wat zijn energiegevers voor jongeren?

• Gezien en gehoord worden
• Goede interne samenwerking
• Teamgevoel
• Waardering
• Leveren van maatwerk aan cliënt
• Over verbeteringen mogen meedenken

Randvoorwoorwaarden voor gezond werken die jongeren zelf noemen

• Ondersteuning door vertrouwde collega
• Buddy moet tijd krijgen voor ondersteuning
• Persoonlijk en regelmatig contact met leidinggevende
• Gesprekken moeten veilig gevoel oproepen

Drie meest genoemde interventies waar jongeren profijt van hebben

1. Op organisatieniveau: jongerenraad die onder meer het gesprek met het bestuur kan aangaan
2. Op teamniveau: intervisie over de onderwerpen die uit de gesprekken naar voren komen zoals werkplezier, werkdruk, veiligheid, loopbaanmogelijkheden en samenwerking binnen het team
3. Op individueel niveau: buddysysteem (jonge medewerker gekoppeld aan ervaren collega met dezelfde functie)

Randvoorwoorwaarden voor gezond werken die werkgevers noemen

• Steun management
• Tijd vrij plannen voor interventie
• Passend bij visie en werkwijze van organisatie
• Medewerker moet kunnen aangeven wat hij nodig heeft om met plezier te kunnen werken
• Klimaat creëren waarin vragen stellen kan

Iedere dag staan de kranten vol met de problemen in de zorg. Personeelstekorten, hoog verzuim. We zien dat er organisaties zijn waar het wel goed gaat. Zij investeren vooral in onderlinge verhoudingen en gedrag. Daar zijn issues bespreekbaar, voelt het veilig om de dingen te bespreken waar je tegenaan loopt.

Als je daarin investeert, zie je effecten op medewerkerstevredenheid, verzuim en verloop. Dus het is wel mogelijk om vandaag te verbeteren, maar investeer in de juiste dingen.

De zorgprofessional snakt naar adem: door de continue overvraging zijn ze emotioneel en fysiek uitgeput. Anouk ten Arve, arbeid en gezondheidsexpert bij Stichting IZZ, schreef er het boek ‘Zuurstof voor zorgprofessionals’  over. Daarin roept ze zorgorganisaties op om te stoppen met allerlei leefstijlprogramma’s en vitaliteitscursussen en de zorgprofessional gewoon zijn of haar werk te laten doen. Al die tientallen losse projecten leveren alleen maar spanning op in de organisatie. Haar nieuwe boek is een pleidooi om het HR- beleid te versimpelen en de professional centraal te stellen.  Voor meer informatie over ‘Zuurstof voor zorgprofessionals’ van auteur Anouk ten Arve, ga je naar www.zuurstofvoorzorgprofessionals.nl