Selectie met behulp van archetypen: het Goddelijke jongetje

Hoe weet je dat je de juiste jongeman aanneemt of in dienst houdt? Mismatches kosten geld; weggegooid opleidingsbudget, klanten die weglopen en ziekteverzuim. Maar ook: gederfde opbrengsten omdat je een verborgen talent liet gaan.

Archetypen helpen je om te kiezen. Dit vierluik geeft tips over hoe je ze bij young professionals herkent.

Stel, voor je zit een zelfverzekerde jongeman. Je evalueert met hem de eerste zes maanden van zijn jaarcontract. Hij heeft in die korte tijd dingen voor elkaar gekregen die niemand durfde. Dat mag iedereen weten ook. Zijn leidinggevende, zelf een mannetjesputter, wil hem graag houden.

Er zijn echter ook andere geluiden. De knul zou een arrogante solist zijn en hij jent collega’s. Veteranen vinden hem roekeloos.

Je vraagt je af of deze jongeman straks nog wel in het team past. Er wordt gereorganiseerd en de overblijvers moeten dan echt op elkaar kunnen steunen.

Jungs archetypen

Archetypen zijn bedacht de psycholoog Carl-Gustav Jung. Hij bestudeerde mythen, sprookjes en godsdiensten. Daarin meende hij een aantal universele, psychische structuren te herkennen. Die noemde hij archetypen.

Jungs systematiek behoort volgens velen tot het rariteitenkabinet van de psychologie. Het merkwaardige is echter dat iedereen archetypen herkent. Daarom gebruiken bijvoorbeeld de filmindustrie en de marketing ze nog steeds.

In 1990 verscheen een boek over mannelijkheid en archetypen: ‘King, warrior, magician, lover – Rediscovering the archetypes of the mature masculine‘. Het werd een klassieker. De auteurs beschrijven uit het leven gegrepen mannen als de manager met zijn kliek, de verkoper die vrouwelijke klanten adoreert en zo zijn targets niet haalt, of de nerd met de gouden handjes. In 2018 is het boek “updated for the 21st century”.

Manjongetjes

Volgens de auteurs ontwikkelen jongens vier volwassen, mannelijke energieën die met elkaar in evenwicht moeten zijn: de Koning, de Krijger, de Magiër en de Minnaar. Deze archetypen hebben een jeugdige voorloper. Bij alle archetypen – jong en oud – kan een schaduw de kwaliteiten misbruiken, zoals kennis en macht.

Deze vierdelige artikelenreeks gaat over jongemannen bij wie een voorloper of een schaduw daarvan nog overheerst.

De voorlopers:

1. Het Goddelijke Jongetje wordt de Koning (regeren)
2. Het Heldhaftige Jongetje wordt de Krijger (presteren)
3. Het Vroegwijze Jongetje wordt de Magiër (weten)
4. Het Gevoelige Jongetje wordt de Minnaar (voelen)

In het eerdere voorbeeld – over de tussentijdse evaluatie – betrof het een jongeman die heldhaftig lijkt, maar eigenlijk in de greep van een schaduw is: de Opschepper.

Nog een voorbeeld: een fabriek krijgt te laat een nieuwe machine geleverd. De productie hapert. Een young professional is gefascineerd en biedt zich aan om de handleiding te bestuderen. Zijn leidinggevende aarzelt. Het is pittige kost en er is haast.

Maar de jongeman is in zijn koffiepauze al begonnen en laat zien dat hij het snapt. Vooruit dan maar. Hij neemt het boek mee naar huis. De volgende dag moet hij bekennen dat hij nog maar halverwege is. Zijn Vroegwijze Jongetje heeft nog niet het vermogen om hoofd- en bijzaken te scheiden. De Magiër heeft dat wel.

Het Goddelijke Jongetje en zijn schaduwen

De auteurs noemen dit archetype goddelijk, omdat hij de nog wat onbewuste, oprechte intentie heeft om collega’s en klanten te begeleiden. In hem schemert de kwaliteit van de Koning door.

Híj leidt zijn emoties en niet andersom. Een Goddelijk Jongetje dat niet anderen maar zichzelf centraal stelt, is een Ventje op het voetstuk. Deze actieve schaduw is doodsbang dat anderen zijn fundamentele onzekerheid zien. Hij schreeuwt bevelen. De passieve schaduw van het Goddelijke Jongetje is het Watje, ook wel het zwakke prinsje genoemd. Hij ontloopt elke vorm van verantwoordelijkheid.

Het Goddelijke Jongetje leidt zijn emoties, niet andersom

Hoewel het Goddelijke Jongetje niet naïef is, gaat hij van het goede uit. In die zin is hij onschuldig. Dit maakt hem als medewerker nog wel kwetsbaar. Hij vertrouwt erop dat een klant in de geest van een contract handelt, terwijl die zijn kans schoon ziet om iets door te drukken dat niet expliciet geregeld was.

Deze jongeman wekt vertrouwen. Als hij spreekt, dan luisteren ook de oudere collega’s. Misschien dat ze glimlachen om zijn jongensachtige enthousiasme. Wat hij zegt, boeit echter en biedt een nieuwe invalshoek.

Deze jongeman doet niet schamper over andere teamleden. Hij weet dat iedereen een bijdrage levert en hij luistert dan ook naar hen. Een Goddelijk Jongetje kan nieuw elan in het team brengen. Vaak wordt hij als managementtrainee gescout.

Egocentrisch

Het Ventje op het voetstuk is de actieve schaduw van het Goddelijke Jongetje. Hij wil de baas zijn en gaat over lijken. Dit ‘tirannetje op de troon’ heeft een neus voor opdrachten waarmee hij snel kan scoren en weet die aan leidinggevenden of klanten te ontfutselen.

Hij gelooft ook echt dat hij briljant is en dat hij de enige is die dit kan. Het Ventje zal wel eens even met dit nieuwe product klanten bij de concurrent wegkapen. Hij zweept daartoe teamleden ongenadig op en negeert het advies van de meer ervaren collega’s. Die vertellen hem dat de voorraad nog klein is en dat hij niet te veel moet beloven.

Als het toch fout loopt, dan liegt het Ventje gerust de boel bij elkaar. Hem is echt nóóit gezegd dat de productie achterloopt…

Het Ventje op het voetstuk is te slim om de confrontatie aan te gaan

Spreekt iemand het Ventje toch aan, dan trilt zo’n jongeman van woede. Waar halen ze het lef vandaan? Vervolgens is hij poeslief. Het Ventje is namelijk te slim om de confrontatie aan te gaan. Ondertussen onthoudt hij wel wie hem tegengas gaf. Die collega pakt hij nog wel eens.

Dit is wat het team in de onderstroom bij deze jongeman voelt: onveiligheid. Overheerst bij een young professional het Ventje, dan werkt hij zich te snel omhoog. Ondertussen weten directe collega’s en HR dat hij lang niet zo goed is als hij doet voorkomen. Niemand durft echter de confrontatie met hem aan.

Te mooi curriculum vitae

Het Ventje is een opportunist. Op zijn curriculum vitae staat een groot aantal job hops. De kans dat een jongeman met een overheersend Ventje ergens met trammelant wegging is groot. Hij werd ontmaskerd als dikdoener, flikte een keer iets teveel of liep doodleuk naar een beter betalende concurrent.

Het Ventje gaat voor functies die eigenlijk buiten zijn bereik liggen. Zijn motivatie en curriculum vitae kunnen klinken als een klok en daarom lukt het hem om aan tafel te komen.

Het valt verkeerd bij hem wanneer je vraagt hoe hij zijn leeftijd in relatie tot de vacature ziet. Misschien spuwen zijn ogen vuur, al is het maar even. Hij is verdorie de beste! Maar een Ventje herpakt zich snel. Hij zet een serieus of vriendelijk gezicht op en bluft zich eruit. “Mijn huidige werkgever kan mij niks meer leren” of “ik ga jullie nog verbazen” kunnen zomaar uitspraken van een Ventje zijn.

Slachtoffer

Het Watje is de passieve schaduw van het Goddelijke Jongetje. Hij is de eeuwig klagende medewerker. Hoewel dat mensen stoort, weet het Watje zo te manipuleren dat hij ontzien wordt. En iedereen vindt dit nog logisch ook! Het zijn vaak nieuwe collega’s met een frisse blik die de absurditeit hiervan aankaarten.

Door het Watje ervaart de jongeman verantwoordelijkheid als een last. Tegelijkertijd is hij verslaafd aan de status die dat geeft. Hij zegt dus “ja” tegen een project, schrijft misschien nog even een goed plan van aanpak, maar zakt dan in elkaar.

Het Watje is de eeuwig klagende medewerker

Dit zwakke prinsje is besluiteloos, schuift dingen voor zich uit en gaat tot vervelens toe checkvragen over het project stellen.

Zijn zelfstandigheid is beperkt. Hij staat zijn macht af, maar oh wee als hij zich tekortgedaan voelt. Hij wil wél de lof. Het Watje is dan passief-agressief en kan onverwacht, vlijmscherp uithalen naar collega’s of klanten.

Vermoeiend gesprek

Als sollicitant maakt het Watje geen enkele indruk. Hij komt niet uit zijn woorden wanneer je hem naar zijn ambities op langere termijn vraagt.

Het Watje informeert niet uit zichzelf naar doorgroeimogelijkheden, terwijl dat een logische vraag voor een young professional is. Het Watje is stil, vermijdt discussie en vindt positie innemen eng.

>>> Lees ook deel 2 van dit vierluik: Het Heldhaftige Jongetje
>>> Lees ook deel 3 van dit vierluik: Het Vroegwijze Jongetje
>>> Lees ook deel 4 van dit vierluik: Het Gevoelige Jongetje
>>> Lees ook: Godinnen in elke leider