Intuïtie als goede raadgever binnen de HR praktijk

Je maakt als mens de hele dag door keuzes. Kleine en grotere, in privé en in je werk. Wat eten we vandaag? Zal ik die vriend van vroeger weer eens bellen? Ga ik die meeting afzeggen? Waar vallen de klappen in de reorganisatie? Moeten we op zoek naar een nieuwe arbodienst?

Sommige keuzes maak je als vanzelf, andere zijn lastiger. Met name als je in conflict met jezelf komt. Als je op basis van harde criteria het ene zou moeten doen, maar alles in je lijf zegt dat het andere juist het goede is.

De cijfers botsen dan met je onderbuikgevoel, met je intuïtie. De twijfel die je dan voelt, lijkt toe te nemen met de grootte van de belangen die aan de keuze hangen.

Toch moet je – met name in je werk – adequaat en tijdig handelen. Hoe doe je dat?

Bestuurders en besluiten

Meer dan twee derde van de grote projecten gaat mis door verkeerde beslissingen die bestuurders teveel vanuit de onderbuik nemen in plaats van op ‘betrouwbare’ informatie als data.

In zijn promotieonderzoek beschrijft Joep Steffes hoe bestuurders van grote organisaties die onderbuikgevoelens uit kunnen schakelen bij belangrijke beslissingen. Steffes biedt een stappenplan om vanuit ratio tot weloverwogen besluiten te komen. Hiermee worden automatismen en intuïtie uit het besluitvormingsproces gehouden om verkeerde strategische keuzes te voorkomen.

Het intuïtieve handelen wordt snel gezien als een storende black box

Voortbordurend op het onderzoek van Steffes is de stap naar de rol van (big) data in besluitvormingsprocessen snel gemaakt. Met inzicht in en kennis van de beschikbare informatie kan men beslissingen nóg beter, objectiever en rationeler maken.

Dat klinkt goed en dat zal het ook zijn. Toch dringt er zich ook een ander, wat somber beeld op: dat van de mens als grabbelton vol emoties, vooroordelen, automatismen en vage zaken als gevoel en intuïtie. De mens die niet in staat is een ‘verstandige’ keuze te maken.

Vooral het intuïtieve handelen wordt snel gezien als een storende black box in het besluitvormingsproces. Dat lijkt zonde, want intuïtie is in het dagelijks leven toch een veelgebruikte raadgever. Hoe kunnen we hiermee omgaan als kleine mensen in een wereld van hoge verwachtingen en grote belangen?

Wat is intuïtie?

Big data is moeilijk te interpreteren. De impact van een strategische keuze is lastig in te schatten. En de definitie van intuïtie is net zo ingewikkeld.

Verschillende disciplines – psychologie, filosofie – geven verschillende omschrijvingen van het begrip. Waar overeenstemming over lijkt te bestaan, is dat intuïtie een combinatie is van ratio, waarnemingen en ervaringen, dat het leidt tot nieuwe kennis en – niet onbelangrijk – dat het bestaat en bij de mens hoort.

Intuïtie wordt ook wel het zesde zintuig genoemd. Het pikt signalen op en vertaalt die naar een onderbuikgevoel. Dat gevoel is anders dan wat we met gevoelens of emoties bedoelen. Het verschil tussen emotie en intuïtie laat zich moeilijk benoemen. Toch zijn er onderscheidende factoren:

• Emotie is beïnvloed door je omgeving, terwijl intuïtie uit jezelf komt.
• Emotie komt voort uit je verstand: er hoort een gedachte of een overtuiging bij wat je voelt. Bij intuïtie speelt verstand een minder grote rol.
• Emoties kunnen diffuus en wollig zijn, intuïtie is vaak glashelder. Niet dat je per se exact je vinger erop kan leggen, maar het wordt niet voor niets ‘innerlijk weten’ genoemd.
• Het grootste verschil tussen emotie en intuïtie is misschien wel dat emotie te verklaren is en intuïtie meestal niet. Juist dat maakt het uiteraard zo lastig om intuïtie te benoemen.

Bij veel keuzeprocessen doen mensen, meer of minder bewust, een beroep op hun intuïtie. Dat is handig, want niet elke situatie is een herhaling van een eerdere situatie. Steeds moeten er weer nieuwe keuzes gemaakt worden die niet te baseren zijn op objectieve gegevens. Als ze dat wel zijn, is het nog maar de vraag of die gegevens beschikbaar zijn, tijdig en in bruikbare vorm. Dan helpt intuïtie: “Door onmiddellijke innerlijke aanschouwing verkregen begrip” (Van Dale).

De combinatie met kennis

Het betrekken van (big) data bij besluitvormingsprocessen is onvermijdelijk. We leven in het informatietijdperk, we weten heel veel over heel veel en we breiden onze kennis nog dagelijks uit.

Hoewel het toepassen van grote hoeveelheden data niet altijd eenvoudig is, werken meer en meer bedrijven datadriven. De bijbehorende functienamen zijn inmiddels ingeburgerd: data analist, data engineer, database marketeer, noem maar op. Al die informatie is ook steeds makkelijker beschikbaar, ongeacht plaats en tijd. Daarbij geeft het werken vanuit data ook nog een gevoel van controle en zekerheid.

Het onderzoek van Steffes richt zich op besturen die onder toezicht staan van een Raad van Commissarissen. Een dergelijk bestuur vind je over het algemeen niet in kleine organisaties. Het gaat om grote bedrijven. Complexe systemen die in zekere zin ver van de mens af staan. Het klinkt logisch dat er in die context geen plek is voor onderbuiken en dat mensen zelfs geholpen moeten worden om ratio voorrang te geven.

Eerste indruk

Hoe zit dat in het HR-werkveld? In de dagelijkse praktijk?

Een van de situaties waarin intuïtie voor HR-professionals een rol speelt, is het aannemen van nieuwe mensen. Bij de ene kandidaat is er een klik, bij de andere niet zo’n goede eerste indruk. Bij de derde was er “gewoon een goed gevoel”.

Het zijn indrukken die ontstaan in directe relatie tot de ander. Mensen zijn sociale wezens, dat feit heeft ons gebracht waar we nu zijn. Bij een eerste ontmoeting moet een mens razendsnel inschatten of de ander een vriend of een vijand is. Die inschatting leidt tot wat de één “een gevoel” noemt en de ander juist “een zeker weten”.

Je combineert wat je op dat moment ervaart met wat je eerder hebt meegemaakt, met wat je van de huidige situatie weet, met wat je gevoel zegt, kortom: je handelt intuïtief. Dat is veel waard en het is zonde dat niet te gebruiken.

Controle en correctie

Het mechanisme van intuïtief handelen is bijna niet uit te schakelen. Onderzoeker Steffes geeft dat ook aan in zijn proefschrift. Hij ontwikkelde een strategie met bijbehorend vijfstappenplan waarmee RvC’s als controleorgaan op kunnen treden.

Als een bestuurder een beslissing neemt waarbij snelheid, automatisme en intuïtie de overhand hebben, dan moet er corrigerend worden opgetreden. De belangen zijn namelijk te groot om ‘ondoordacht’ te werk te gaan.

De menselijke maat

De situatie van de HR-professional die nieuwe medewerkers moet aannemen, is menselijker en heeft een kleinere scope. Het proces is minder abstract en de consequenties van de keuze zijn beter te overzien. De beslissing die genomen moet worden, is in verhouding met de menselijke maat.

Juist dán kan je stellen dat intuïtie een helpend mechanisme is. Dat betekent niet dat je geen kennis of data mee kan nemen in de besluitvorming. Informatie uit tests of assessments, in combinatie met op basis van data opgestelde profielen, vormt de objectieve, datadriven input voor het besluit. Juist de combinatie kan zorgen voor een gebalanceerde keuze.

Het is soms appels met peren vergelijken

Helaas is het niet altijd zo dat de kandidaat met wie de klik er is ook prima testresultaten heeft. Of dat de persoon die glansrijk door het assessment komt ook de goede vibe heeft. Het is dan lastig om de juiste afweging te maken. Het is soms appels met peren vergelijken: de harde, meetbare testresultaten zijn niet één op één af te wegen tegen intuïtieve argumenten. Zeker als meerdere personen het besluit nemen die dezelfde testresultaten zien maar een ander gevoel over een kandidaat kunnen hebben.

Intuïtie en ratio op de juiste plek

Hoe kun je een gebalanceerde keuze maken? Hoe kun je je intuïtie een goede plek geven in de besluitvorming? Hoe zorg je ervoor dat harde cijfers niet ondersneeuwen door een onderbuikgevoel? Een aantal tips:

Benoem de rol van intuïtie

Het intuïtieve proces laat zich moeilijk sturen en nog moeilijker stopzetten. Ga er daarom gewoon vanuit dat intuïtie een rol speelt in de keuzes in een aannameprocedure. Maak expliciet aan jezelf en je collega’s wat je intuïtie je zegt. Probeer hierbij verder te denken dan ‘zo voelt het nou eenmaal’.

Door echt stil te staan bij je overwegingen, krijg je inzicht in dat eigenwijze proces. En als de agenda het toelaat: slaap er een nachtje over.

Maak onderscheid tussen intuïtieve en datagedreven argumenten

Alles in je kan je zeggen – je intuïtie dus – dat die ene kandidaat het niet is, terwijl de testresultaten zeggen van wel. Of je hebt een goed gevoel over een kandidaat, terwijl de data negatief oordelen. Wat doe je dan?

Probeer je intuïtie en de data te zien als twee onafhankelijke adviseurs. Ze zijn allebei heel bekwaam op hun eigen gebied, maar de een weet niets van de expertise van de ander. Waardeer ze dus voor wat ze zijn en voor wat ze je zeggen. Soms zullen ze met elkaar moeten onderhandelen, hoe lastig dat ook is.

Om zo’n knoop door te kunnen hakken, helpt het om de twee kanten los van elkaar te beoordelen; eerst de harde cijfers en dan de onderbuik, in die volgorde. Zo krijg je een minder troebel beeld. Bedenk wat je zou besluiten op basis van data en laat daarna je intuïtie spreken.

Bekijk het per situatie

Niet bij elke keuze is de verhouding tussen intuïtie en ratio hetzelfde. Over het algemeen neemt de rol van de ratio toe naarmate de situatie complexer wordt. Denk aan het onderzoek en de bestuurders van de grote organisatie: daar is een onderbuikgevoel gewoon niet goed genoeg.

De ingewikkelde context verdient het om rationeel uitgeplozen te worden. Als de situatie overzichtelijk is en de menselijke maat herkenbaar is, durf dan de intuïtie een belangrijker aandeel te geven.

Gebruik de juiste input vanuit de juiste rol

Bepaal welke informatie daadwerkelijk van belang is om je keuze op te baseren. Dat geldt voor de data die je verzamelt en voor de mate waarin in je je intuïtie mee laat werken.

Het is verleidelijk om data te gebruiken die afkomstig is van vooraanstaande HR-experts binnen grote organisaties. Maar in hoeverre zijn die gegevens representatief voor bijvoorbeeld het MKB? En als jij als HR-adviseur geen goed gevoel hebt bij een kandidaat, maar zijn of haar aanstaande leidinggevende wel, dan moet je je onderbuikgevoel misschien wel even opzij zetten.

Kortom: kijk zuiver naar wat er van je gevraagd wordt en naar wat je nodig hebt om een antwoord te formuleren.

Achteraf

De waarde van intuïtie komt vaak achteraf pas tot uiting. “Zie je wel, ik wíst het!” Door te oefenen met het herkennen en inzetten van je intuïtie, kan je de kwaliteit van je keuzes wel degelijk verhogen. Dat geldt voor je volgende vakantiebestemming én voor je nieuwe arbodienst.

Tips over hoe je leert luisteren naar je intuïtie

Wil je het advies van je intuïtie meer inzetten? Dan is het zaak dat je de taal van je innerlijke adviseur leert te verstaan. Een aantal tips:

Sta even stil
Stap uit de snelheid van de dag en stel jezelf opnieuw de vraag die je bezighoudt. Je hoort je intuïtie dan weer spreken. Versta je hetzelfde?

Laat het stof neerdalen
Bij keuzes waarbij je niet weet wat te doen, spelen vaak allerlei randzaken mee. Teveel informatie en verwarrende emoties bijvoorbeeld. Laat al die input eerst bezinken. Slaap er een nachtje over.

Voel je lichaam
Concentreer je op je adem om contact te maken met je lichaam. Merk eventuele fysieke spanningen op. Door beter te weten wat er allemaal omgaat in je fysiek, kun je ook je gevoel en je intuïtie beter leren herkennen.

Herken oordelen
Laat je niet in verwarring brengen door je eigen oordelen of door die van anderen. Ze sluipen makkelijk je onderbewuste denkproces in en kunnen zo je keuzes beïnvloeden. Analyseer je gedachtegang en houd je eigen patronen en vooringenomenheid buiten de deur.