De kwetsbare positie van mantelzorgers

Klinisch psycholoog-psychotherapeut Dick Freriks deelt in zijn columns zijn ervaringen vanuit de praktijk van de arbeids- en gezondheidspsychologie.

Boos en teleurgesteld vertelt meneer Koersen (61 jaar) mij zijn verhaal. Zijn echtgenote is chronisch ziek, ze heeft Parkinson. Dat gaat gepaard met beperkte bewegingsvrijheid, maar ook met een lichte vorm van dementie en karakterverandering.

Op zijn werk bij een beveiligingsbedrijf heeft meneer Koersen zich ziek gemeld. Zijn diensten buiten de regio zijn lastig nu hij genoodzaakt is om vaak thuis te zijn. Bovendien ergert hij zich aan de houding van collega’s en leidinggevende die verdomd weinig laten horen.

Meneer Koersen is opstandig en vindt de hulpverlening tekort schieten. De bedrijfsarts heeft hem doorverwezen voor ondersteuning bij het verwerkingsproces.

Domino-effect

In ons eerste gesprek ‘loopt’ meneer leeg. Zijn echtgenote was altijd een actieve vrouw, met een goede baan in het onderwijs. Sinds haar ziekte heeft hij nauwelijks meer contact met haar: ze is afwezig. Thuis laat ze haar activiteiten steeds meer versloffen. Weet u wat zij graag doet, waar heeft zij plezier in? “Zij kookt heel graag en ook goed.”

Welke steun ondervindt zij van uw hulp? Het blijft een tijdje stil. ”Het werkt vaak averechts, want ze zegt ‘ik kan voor jou niets goed meer doen’.” Met ruzies tot gevolg.

Door teleurstelling over de situatie en zijn toekomstbeeld, is meneer Koersen afgehaakt met de ziekmelding: “Ik ga uitrekenen wanneer ik kan stoppen met werken.” Een domino-effect dat ik vaak zie bij 60-plussers die geconfronteerd worden met mantelzorg. We stellen vast dat hij met een zingevingsvraag zit.

Hij wil maar doen en doen om het onheil van zich af te organiseren

Hij kan een gevoel van machteloosheid nauwelijks toelaten: hij wil maar doen en doen om het onheil van zich af te organiseren. Het werkt niet. Hij loopt in zijn leven tegen iets aan waarop hij geen invloed heeft. Dat reageert hij af op zijn werkomgeving en mensen om hem heen. Hij heeft ingeleverd aan veerkracht en is kwetsbaar geworden.

Dierbaar contact

Ik vraag hem met wie hij dit deelt.

“Hoezo? Ik hang mijn vuile was niet buiten.”
“Is er iemand die positief op jou reageert?”
“Ja, een man van mijn opleiding. Toen hij jaren geleden overspannen was, ben ik een paar keer bij hem geweest. Dat waardeerde hij enorm.”
“Heb je hem verteld wat er nu met jou aan de hand is?”
“Nee.”
“Hoe zou hij dat vinden?”
“Nou, die wordt boos dat ik hem niets heb verteld.”

Meneer Koersen zegt dat hij bij hem gewoon zichzelf kan zijn en mag zeggen wat hij voelt. Hij ontdooit zichtbaar als hij over deze vriendschap vertelt, over iemand die respectvol met hem omgaat. Nog diezelfde middag heeft hij deze vriend gebeld.

Positieve emoties

Als meneer Koersen de volgende keer bij mij komt, heeft hij op het station een tijdschrift voor zichzelf gekocht over klassieke auto’s. Het raakt me dat hij zichzelf dit gunt. We praten over goed doen voor jezelf.

Wanneer mensen negatieve of traumatische gebeurtenissen meemaken, kan dit processen in gang zetten die leiden tot afname van welbevinden en daarmee de kwetsbaarheid verhogen. Positieve emoties leiden tot een verbreding van de aandacht, de cognitie en het handelen (het ‘broaden-and-build-model’ van Fredrickson, 2009). Positieve emoties dragen eerder bij aan de adaptatie op de langere termijn. Met deze insteek zoeken we verder naar positieve ervaringen en we bespreken deze uitvoerig.

Het volgende bezoek toont meneer Koersen wat hij heeft gekocht voor zijn vrouw: een tijdschrift over koken, vol leuke recepten. Een prachtige metafoor voor het aanvaarden van haar beperking! De boosheid richting zijn vrouw is veranderd in mededogen en ondersteuning. De volgende stap is nu de situatie bespreekbaar maken bij de werkgever. Ik adviseer hem te beginnen bij collega’s met wie hij goed overweg kan. Want net als in de privésfeer zijn respectvolle contacten op het werk een sleutel tot verandering.

De beschreven casus is samengesteld uit verschillende voorbeelden, om herkenning onmogelijk te maken. Alle persoonsgegevens zijn fictief. Mocht iemand zichzelf of een ander hierin herkennen, dan berust dat op toeval.