Zuid-Afrikaanse ABC van duurzame inzetbaarheid

Is er een verband tussen de aanpak van de HIV-problematiek in Zuid-Afrika en de uitdagingen van duurzame inzetbaarheid in Nederland?

Nederlandse bedrijfsartsen gingen dat ter plaatse onderzoeken. Lees hier hoe dit Zuid-Afrikaanse ABC van duurzame inzetbaarheid eruit ziet.

In oktober 2011 organiseerde Occure BV een nascholing voor Nederlandse bedrijfsartsen in Zuid-Afrika. Daar maakten de deelnemers kennis met de plaatselijke thema’s en een succesvolle aanpak die wordt gekenmerkt door visie, eigenaarschap en leiderschap.

De kern van de nascholing werd gevormd door de lokale gezondheidsprojecten van Ndlovu Care Group en het internationaal onderscheiden workplace Programm van Anglo American (zie kader 1). In zestien jaar hebben deze organisaties praktische initiatieven ontwikkeld rond HIV-bewustzijn.

Vóór vertrek was daarmee al duidelijk dat de aanpak van een complex probleem als HIV of duurzame inzetbaarheid een langetermijnvisie vereist en een lange adem.

Des te nieuwsgieriger waren de deelnemers of de organisaties een levend geheel zijn die groeien en accenten verleggen zonder hun oorspronkelijke bestaansreden uit het oog te verliezen.

Beïnvloedbaar risicobewustzijn

HIV/AIDS is in Zuid-Afrika sociaal en economisch een groot probleem. Niet in in de laatste plaats doordat een generatie verloren lijkt te gaan als gevolg van HIV/AIDS. De Ndlovu Care Group koos in haar aanpak voor “I know my status” campagnes. De achterliggende gedachte daarvan is goed bruikbaar bij het bevorderen van duurzame inzetbaarheid: beïnvloed het risicobewustzijn als je gedrag wilt veranderen.

Ndlovu kiest er met de slogan “I know my status” voor om eerst het risico bespreekbaar te maken door de HIV-status vast te stellen. Tegelijkertijd krijgt de persoon in kwestie alternatieven aangereikt om het risico van het gedrag te verminderen.

Door bijvoorbeeld condooms te gebruiken ter bescherming van anderen en jezelf, of door tijdig een behandeling op te starten bij de kliniek zodat je inzetbaarheid behouden blijft, in sociaal en economisch opzicht.

Wat betekent dit voor duurzame inzetbaarheid? Dat overeenstemming over het risico het uitgangspunt zou moeten zijn bij het bespreken van gedrag. Een subtiel verschil dat eigenaarschap door de medewerker in de hand werkt. Een effect dat verder wordt versterkt door alternatieven te bieden bij de aanpak van het risico.

Als we dit vertalen gedragsverandering in lifestyle, zoals bij voeding, bespreek dan eerst wat de risico’s zijn van voedingspatronen op korte en lange termijn: overgewicht en verhoogd risico op ziekte. Bied dan aan om de risico’s te beïnvloeden, bijvoorbeeld op het gebied van sport en/of voeding. Voorafgaand aan het lifestyle-advies wordt als het ware een vraag toegevoegd: wat maakt dat jij gaat veranderen? (zie kader 2)

Competenties leidend

Waarom wortelen deze projecten bij de lokale bevolking? In Nederlandse termen: hoe bevorderen we eigenaarschap? Daarvoor moeten volgens Marriette Slabbert, bestuurder bij de Ndlovu Care Group, de competenties van mensen leidend zijn bij de ontwikkeling van projecten.

Het Ndlovu Youth Choir is daar een voorbeeld van. Het koor bestaat uit zo’n dertig inmiddels kansrijke kinderen die op deze manier meer regie hebben genomen over hun leven. Ze zijn een voorbeeld voor andere kinderen en de trots van de gemeenschap. Door de kinderen deze kans te geven, is de gemeenschap versterkt en het welzijn van kinderen vergroot.

Persoonlijk en algemeen belang

Een medewerker die mogelijkheden tot verandering krijgt aangeboden, komt eerder in beweging. De ideale situatie is als de belangen van medewerker en organisatie op elkaar aansluiten.

De kans op werkelijke verandering is het grootst als de leidinggevende een brug kan slaan tussen die twee belangen. Dit sluit naadloos aan bij de definitie van werkvermogen die in de NEN-norm wordt gehanteerd: het hebben van toegevoegde waarde voor de werkgever en die toegevoegde waarde zelf ook ervaren.

Effect interventies

Vanaf het eerste moment hebben Ndlovu en Anglo American nauwkeurig data verzameld over hun inspanningen rond HIV. Die data gebruiken ze om het beleid te evalueren en ook voor wetenschappelijk onderzoek.

Daarnaast worden de medewerkers van Anglo American systematisch gekeurd in een werkwijze die aan een PAGO doet denken. De onderzoeken zijn sterk gericht op arbeidsrisico’s.

De bedrijfsartsen gebruiken deze data voor individueel advies terwijl de arbeidshygiënist snel kan zien of op bepaalde werkplekken meer arbeidsgerelateerde klachten voorkomen.

De kwaliteitscyclus van gegevens verzamelen (plan), acties (do), effectmetingen (check) en aanpassingen (act) bleek zowel bij de Ndlovu als bij Anglo American een integraal onderdeel van de bedrijfsvoering.

Initiatieven rond duurzame inzetbaarheid bevinden zich in Nederland grotendeels in de ‘plan do’ fases van de kwaliteitscyclus volgens Demming. De aanpak van duurzame inzetbaarheid kenmerkt zich vaak door een instrumentele aanpak. Er wordt een vragenlijst of een preventief medisch onderzoek gedaan zonder dat er een visie aan ten grondslag ligt.

Samenhang tussen initiatief en visie bevordert juist de ‘check act’ stappen van de kwaliteitscyclus. Het resulteert in een samenhangend geheel van interventies met als doel behoud van inzetbaarheid en continuïteit in het werkproces.

Bevlogenheid

De interventies zijn er niet vanzelf. Ze worden gefaciliteerd door adviseurs en hulpverleners. Het meten van het effect helpt weliswaar om vast te kunnen stellen waarom de initiatieven belangrijk zijn, het kan ook de vinger op de zere plek leggen.

Van de patiënten die in de kliniek van Ndlovu worden opgenomen, overlijdt een kwart. Hoe blijf je bevlogen in zo’n situatie? Wat is een succesvolle interventie? Uit de gesprekken met de hulpverleners in Zuid-Afrika blijkt dat ze doorgaan omdat ze vanuit een visie werken die bij hen past. Daarmee is het doen van het werk zelf de energiebron.

Een praktijkvoorbeeld van het WEB-model van De Boer en Schaufeli waarin energiebronnen een voorwaarde zijn voor bevlogenheid en een tegenwicht zijn voor werkstressoren en stressreacties.

Persoonlijke visie als energiebron

Op de laatste dag van het bezoek werden de ervaringen vertaald naar de Nederlandse praktijk en theoretische kaders. De betekenis voor de Nederlandse benadering van duurzame inzetbaarheid bleek groot te zijn. En niet alleen op een theoretisch niveau, de ervaringen deden veel deelnemers anders naar hun eigen werk kijken.

Door voorbij de alledaagse dingen te vragen: waarom doe ik dit werk op deze manier? Welke visie is mijn energiebron en hoe kan ik eigenaar blijven van mijn duurzame inzetbaarheid?

Weten waarom je het doet is een grote energiebron voor adviseurs en hulpverleners. Met praktische handvatten voor de aanpak van duurzame inzetbaarheid bij hun klanten keerden de deelnemers geïnspireerd terug naar Nederland.