Veiligheidskundige moet met de tijd mee

De wereld verandert met enorme snelheid. Technologie die twintig jaar geleden nog in de kinderschoenen stond, maakt meer dan ooit deel uit van ons dagelijks leven. Technologie die tien jaar geleden werd bedacht, kan vandaag of morgen een revolutie veroorzaken.

Maar niet alleen technologische ontwikkelingen gaan snel, ook wij mensen veranderen. De manier waarop wij werken, verandert namelijk net zo hard mee.

Dit geldt ook voor de rol van veiligheidskundigen. Stilstaan kan niet! Maar waar gaat het vak de komende jaren naartoe?

Ik zocht Frank Guldenmund, universitair docent bij Safety Science & Security Group aan de TU Delft, op en vroeg hem naar zijn ideeën hierover.

Veiligheidskunde anno 2019

Voordat we naar de toekomst kunnen kijken, is het goed om stil te staan bij waar we nu staan. Ons begrip van veiligheid en hoe dat toe te passen in de praktijk, is in de afgelopen decennia veranderd.

Wat zijn de uitdagingen voor veiligheidskundigen anno 2019?

Frank: “Veiligheid was vroeger, pak ‘m beet zeventig jaar geleden, niet veel meer dan het plaatsen van bescherming rondom machines. Later kwamen daar de persoonlijke beschermingsmiddelen bij. Dit is waar veel veiligheidskundigen, die het vak al langer uitvoeren, vooral mee bezig zijn. Maar je ziet nu een verandering ontstaan in hoe mensen dingen doen. We houden er niet van dat ons dingen opgelegd worden, daar komt menigeen tegen in opstand. De medewerker van nu is mondiger dan een paar decennia geleden.

Dus als veiligheidskundige kun je mooie plannen en duidelijke regels hebben, toch gaat het helaas nog wel eens mis. Juist omdat mensen eigenwijs zijn en dingen op hun oude, vertrouwde manier doen en de veiligheidskundige daar dus iets mee ‘moet’.

We bevinden ons nu op het snijvlak van hoe het altijd (goed) ging en hoe je als veiligheidskundige de medewerkers van nu meekrijgt in je beleid. Plus dat er allerlei nieuwe technologieën in ontwikkeling zijn die het vak dusdanig gaan veranderen, dat we daar ook niet aan voorbij mogen gaan.”

Psychologische toolkit voor veiligheidskundigen

Als het over veiligheid gaat, zien we steeds meer dat het gaat om het psychologische element. Veiligheid dwing je niet langer af, dat moet je tussen de oren krijgen. Ik ben benieuwd hoe Frank, als psycholoog en expert op het gebied van veiligheid, hierover denkt.

Veiligheid en psychologie lijkt een belangrijke combinatie, hoe zie jij dit?

“Laat ik beginnen te zeggen dat mensen over het algemeen mondiger worden. Als ze het nut er niet van inzien, gaan ze echt hun veiligheidsmiddelen niet gebruiken. Veiligheidskundigen moeten hiermee om kunnen gaan. Dit is een tendens die je nu al ziet, maar die in de toekomst echt steeds belangrijker gaat worden: veiligheidskundigen moeten anders leren communiceren, anders met mensen om leren gaan.

De huidige generatie heeft dat vaak niet geleerd, maar inmiddels maakt dit aspect (i.c. adviesvaardigheden) wél onderdeel uit van de opleiding. Dus de volgende generatie zal hier makkelijker mee om kunnen gaan.

Veiligheidskundigen moeten als het ware een toolkit krijgen waarmee ze menselijk gedrag kunnen beïnvloeden. Psychologisch inzicht kan ze hierbij helpen. Kennis over gedrag en waarom mensen doen wat ze doen, wordt steeds belangrijker.

Het besef dat iedereen onderdeel uitmaakt van een compleet systeem van radartjes, dat elke handeling direct invloed heeft op het hele systeem, is nog vrij nieuw en wordt systemisch denken genoemd. Het betekent dat de vooral technisch onderlegde veiligheidskundige ineens ook kennis moet hebben van menselijk gedrag.”

Zijn er nog andere zaken op psychologisch vlak die we moeten benoemen?

Frank: “Jazeker. Waar we écht vanaf moeten is de cultuur van ‘naming & shaming’, oftewel mensen persoonlijk de schuld geven als iets onverhoopt niet goed gaat. Menselijk gedrag is trouwens grotendeels onbewust, als er dus fouten worden gemaakt is dit normaal gesproken niet heel bewust gedaan. Deze cultuur die er op dit moment heerst, zorgt ervoor dat mensen vaak bang zijn om zich bloot te geven. Om toe te geven dat ze een fout hebben gemaakt, of dat ze niet wisten hoe ze iets aan moesten pakken.

‘Just Culture’ is de term die hier tegenover staat. Er moet een cultuur van psychologische veiligheid gecreëerd worden, waarbij men vragen durft te beantwoorden om zo tot een oorzaak van de fout te komen. Die oorzaak kan overal liggen, maar ligt vrijwel nooit uitsluitend bij de persoon zelf.”

Technologische ontwikkelingen: sensoren

Niet alleen de psychologische kant van het vak verandert. Ook de technologische ontwikkelingen volgen elkaar in rap tempo op. En deze spelen een steeds grotere rol in de wereld van veiligheidskundigen.

Welke technologische ontwikkelingen gaan invloed hebben op het vak veiligheidskunde?

“Allereerst zie ik nu al een enorme opkomst van het gebruik van sensoren. En dat gaat in de (nabije) toekomst alleen maar meer worden. We gaan alles monitoren, meten en analyseren, en daar hoeft geen mensenhand aan te pas te komen. Maar daar moeten we wel op een goede manier mee omgaan.

Plaats je sensoren in helmen, dan kun je dat om verschillende redenen doen. Doe je het om te controleren of de helm wel gedragen wordt, dan zal dat vast op weerstand stuiten. Maar doe je het om locatiebepaling te kunnen doen, zodat je in geval van een calamiteit precies weet wie zich waar bevindt, dan zullen mensen minder moeite hebben om de helm te dragen. Hetzelfde product, een andere benadering en waarschijnlijk ook een andere uitkomst. Maar dan zijn we wel weer terug bij de psychologie.”

Psychologie, we kunnen er niet om heen lijkt het. Maar zie je nog andere technische snufjes die belangrijk kunnen worden?

“Jazeker. Shell maakt bijvoorbeeld al gebruik van robotjes die hun installaties scannen op scheurtjes, lekken en andere onvolkomenheden. Die apparaatjes kunnen dat sneller, beter, langer en veiliger dan mensen dat kunnen. Dit gaan we in de toekomst zeker meer zien. Ook voor andere werkzaamheden die gevaarlijk kunnen zijn, zoals inspecteren of schoonmaken van ruimtes waar giftige dampen in kunnen hangen.

Maar, voor de veiligheidskundige hangen hier wel consequenties aan. Als het dan mis gaat, kom je in een situatie waarbij je eigenlijk niet zo veel weet. In situaties waar mensen werken, kunnen die je snel vertellen wat er is gebeurd, dat gaat nu niet. Hierop moet je kunnen anticiperen.”

De veiligheidskundige heeft in de toekomst dus echt andere vaardigheden nodig?

“Absoluut. Internet of Things bijvoorbeeld, staat nu nog aan het begin, maar biedt echt veel mogelijkheden voor de toekomst. Zoals ik het zie, kunnen we straks steeds beter bepaalde incidenten voorspellen, door analyses van alle data die verzameld wordt. Dat betekent dat de rol van veiligheidskundige steeds meer van uitvoerend naar adviserend zal gaan.

Als je het als veiligheidskundige goed doet, integreert iedereen veiligheid in zijn werkzaamheden. Als je dan ook nog eens incidenten kunt voorspellen en daarmee meer en meer kunt voorkomen (dankzij nieuwe technologieën), dan houd je tijd over om binnen de organisatie veiligheidskunde naar een hoger niveau te tillen. Veiligheid een integraal onderdeel maken van het runnen van een organisatie, moet dan mogelijk worden.

Zo zorg je ervoor dat bij nieuwe plannen al vanaf de tekentafel rekening gehouden wordt met veiligheid. Dát is de toekomst van veiligheidskunde.”

Hiermee sluit Frank af en wij sluiten ons hier volledig bij aan. Veiligheid, je moet het niet alleen te doen. Want de technologie staat gewoonweg niet stil, en dat betekent dat er ook tools zijn die je kunnen helpen bij het uitvoeren van je veranderende vak. Hierdoor houd je tijd over om je met het psychologische deel bezig te houden, want dat blijft altijd mensenwerk. En het geeft ruimte aan de  adviserende rol van de veiligheidskundige van de toekomst.