Stop symptoombestrijding bij burn-out

Jarenlang dachten we dat burn-out een aanpassingsstoornis is, veroorzaakt door het slecht omgaan met stressoren. Maar als je kijkt naar het biologische proces dat zich hierbij afspeelt, kom je tot een heel andere conclusie én een heel andere aanpak. Een aanpak die tot sneller resultaat leidt.

Tot dusver werken de huisarts, de praktijkondersteuner huisarts (POH), de bedrijfsarts, coaches en psychologen op basis van de diagnose aanpassingsstoornis. De kern van een aanpassingsstoornis is het verlies van controle.

Hun aanpak is dan ook gericht op het tot rust laten komen van de persoon en in gesprek gaan over hoe iemand met spanning omgaat, wat de oorzaak van de stress is en hoe dit opgelost kan worden. Vaak wordt de stress herleid naar gebeurtenissen in het verleden en het onvoldoende verwerken hiervan.

Herstel burn-out duurt lang

Deze overwegend mentale insteek is niet zo raar. De klachten die mensen hebben, uiten zich in de vorm van controleverlies en psychische klachten. Dat is hoe mensen het ervaren. Dat is hoe we gewend zijn om de klachten van stress te vertalen en hoe we tegen stress aankijken.

Het resultaat van deze aanpak is dat het herstel van burn-out lang duurt. Gemiddeld acht maanden. Bovendien blijkt vaak dat, als het werk weer in zicht komt, de stressklachten weer gaan opspelen. De re-integratie gaat met kleine stapjes waarbij er desondanks vaak sprake is van terugval.

Gemiddeld houdt de medewerker nog tweeëneenhalf jaar klachten; een gegeven waar menig werkgever zich zuchtend bij neerlegt en waar ook medewerkers zelf op voorhand vanuit gaan.

Denkfout bij deze aanpak

In mijn eigen praktijk krijg ik instroom van mensen met een enorm hoge score op stress, terwijl ze al maanden ziek met verzuim thuiszitten om tot rust te komen. Rust was het devies. Maar die eerste fase van rust gunnen en de gevoerde gesprekken met POH of coach hebben duidelijk niet veel opgeleverd.

Dat burn-out gezien wordt als een aanpassingsstoornis, is het grootste misverstand in de aanpak van burn-out

Dat burn-out gezien wordt als een aanpassingsstoornis, is het grootste misverstand in de aanpak van burn-out. In deze aanpak wordt volledig voorbij gegaan aan de fysieke schade die langdurige stress veroorzaakt.

De aanpassingsproblemen ontstaan inderdaad wel degelijk, maar niet als oorzaak maar als gevolg van fysieke schade door langdurige stress. Meer specifiek, als gevolg van een ontregeld stress-systeem.

In de huidige aanpak wordt niet actief geïntervenieerd op het fysieke herstel. Waardoor, kort door de bocht, het hele herstel zichzelf saboteert: de medewerker kán niet anders reageren op de stressfactor. Ook niet als hij heel graag meewerkt. En juist dat leidt tot nieuwe en extra stress.

De biologie van stress

Om de impact van de denkfout goed te kunnen snappen, is het belangrijk om wat meer te weten over stress. We benaderen stress als iets mentaals, maar stress is in de basis een biologisch proces.

Druk, die we ervaren als stress, zorgt ervoor dat ons lijf extra energie vrij maakt om een extra inspanning te kunnen doen. Dat is het resultaat van allerlei processen in je lichaam. Een geweldige samenwerking van hormonen, brein, suikerhuishouding en immuunsysteem, om er een aantal van te noemen.

Stress is in de basis een biologisch proces

Deze samenwerking van verschillende lichamelijk processen zorgt ervoor dát je in staat bent om hard door te werken voor een deadline, om extra uren te maken voor die notitie of dat tentamen, dat je extra scherp bent als het erop aan komt.

Dat je de energie vrij kan maken en kan inzetten voor wat jij belangrijk vindt. Het is een prachtig proces waar we maar wat graag gebruik van maken. We hebben er zelfs een term voor: in de positieve vorm heet het “flow” en voelt het goed.

Echter, in de negatieve vorm hangt stress samen met problemen en extra hard werken om die problemen op te lossen. Maar het resultaat is hetzelfde. Het zorgt voor de energie om door te gaan, zolang het nodig is.

Totdat het mis gaat

Zowel bij negatieve als bij positieve stress – “ik wil het zelf heel graag!” – komt er een moment dat je je lichaam overvraagt. De langdurige inzet van extra energie eist zijn tol.

Het stresssysteem raakt ontregeld en dat merk je. Je emotionele centrum, je brein en je hormoonsysteem zijn ontregeld waardoor je je gejaagd voelt, niet kan slapen, paniekaanvallen krijgt, verdrietig bent of boos wordt om niets, waardoor je slecht kunt onthouden en concentreren.

De reguliere aanpak gaat dan met deze gevolgen van lichamelijke ontregeling aan het werk, de symptomen. Vanaf dat moment zeggen we dat we stress hebben, dat het écht niet goed gaat.

Ik pleit liever voor de bio-psychologische aanpak

Ik pleit liever voor de bio-psychologische aanpak. Daarbij is de coaching bij de start gericht op herstel van het stresssysteem, van je lijf dus.

Als je dat weer goed kunt laten functioneren, ben je bij de bron van de problemen.

En vooral: de instandhouder van alle problemen. Even los van het feit of er ergens in die persoon ook nog een onverwerkt verleden meespeelt. Dat is voor later zorg. Of het blijkt tegen die tijd geen rol meer te spelen, zo merk ik in mijn praktijk.

Langdurige stress beschadigt de zenuwcellen

Laten we inzoomen op één onderdeel, de hersenen. Een van de disfunctionerende delen van je lichaam bij een burn-out is je brein. Je brein bestaat uit een enorme hoeveelheid zenuwcellen.

Langdurige stress zorgt voor hoge niveaus van het stresshormoon cortisol in je bloed, dat bovendien steeds minder terugzakt naar normale waarden. Daardoor raken je zenuwcellen beschadigd en dát merk je. Je kan je minder goed concentreren en je hebt een geheugen als een zeef.

Let wel, we hebben het hier over langdurige stress. In de ogen van de medewerker was dat woord “stress” vaak nog niet waardig. Maar als het lang genoeg duurt, dat permanent ‘aan staan’, stuwt het de cortisol wel omhoog. En werkt het funest voor je brein.

Maar er gaat meer mis. Je hebt een emotioneel centrum in je brein, je amygdala. Bij een goed functionerend brein wordt je emotionele centrum geremd. Dat is goed, het houdt je emoties in perspectief. Als je hersenverbindingen echter beschadigd zijn, dan wordt je amygdala niet meer geremd. Je emotionele brein krijgt daardoor een grote rol in alles wat je ervaart.

Het is niet erger, het voelt erger

Juist dat ontregelde emotionele brein maakt dat je je zo verdrietig voelt, snel boos bent en niets kan hebben. Het gaat om jouw eigen emotionele ervaringen. Heel herkenbaar en ook echt verdrietig.

Alleen zijn ze in deze situatie uit de context geraakt. Bovendien spelen ze een grotere rol dan het geval zou zijn als je brein wél goed functioneert. Dat maakt het verhaal heel anders voor de medewerker.

Het is dus in veel gevallen niet zo dat je deze emoties onvoldoende verwerkt hebt, maar meer dat je brein ze nu vrij spel geeft. Op het moment dat je zorgt dat je brein kan herstellen, wordt je emotioneel centrum weer geremd en komen ook de emoties weer in perspectief.

Er is dan uiteindelijk nog wel wat op te lossen, waarbij een coach of psycholoog een rol kan spelen, maar het is dan een kleiner en beter behapbaar probleem. Dat is sneller opgelost.

En het voelt voor de medewerker ook veel logischer. Onnodig ‘gegraaf’ in zijn of haar verleden is vaak niet meer nodig, of in elk geval niet meer zo beladen.

Vicieuze cirkel van angst

Zoals een goed functionerend brein je emotionele centrum remt, zo remt het ook de angstreactie.

Als het brein door langdurige stress is ontregeld, dan krijgt ook de angstrespons vrij spel. Je reageert eerder en heftiger op situaties die spannend zijn voor jou.

Of je wordt angstig in situaties die je eerder nooit spannend hebt gevonden. Dit zie ik veel in de praktijk en het is de oorzaak van veel onbegrip, vooral bij de betrokkene zelf die het gevoel krijgt dat alles uit z’n handen glipt. Voor de behandelaar is het een bevestiging van falende coping, zoals bij een aanpassingsstoornis hoort.

En dit is alleen nog maar je brein

Zo zijn er meer processen in je lichaam die ontregeld zijn geraakt bij burn-out, waar je last van hebt. Deze kennis vraagt een andere aanpak van burn-out. Bio-psychologisch. Een aanpak die eerst aan de slag gaat met het herstel van het lijf. Het stress-systeem moet tot rust komen.

Daardoor kan je lijf starten met het herstel van alle schade, fysiek, waardoor het na verloop van tijd weer normaal gaat functioneren. Dat herstel is voelbaar, geeft hoop, vooruitzicht en emotionele ondersteuning. Bijna als vanzelf, als je een methode inzet die hier in de volle breedte op inzet. Want fysiek herstel gaat verder dan ademhaling en wandelen.

Ook je brein herstelt en gaat weer goed functioneren. Het is opvallend dat de resterende problemen dan lang niet meer zo emotioneel zijn. Alles wordt lichter ervaren en makkelijker opgelost. Dat is het moment dat een coach zinvol wordt, of een psycholoog, als er daadwerkelijk zware emotionele problematiek aan ten grondslag ligt.

Geen rust in de zin van niets doen, maar gericht aan de slag met het tot rust brengen van het stress-systeem

Maar vóór die eerste fase? Geen rust in de zin van niets doen, maar gericht aan de slag met het tot rust brengen van het stress-systeem. Training op de fysieke ervaring. Sturen van die biologische processen. En wéten dat je al bezig bent aan je herstel, ook al lijkt het of je niets doet.

Gek genoeg glijdt daardoor vaak dat laatste laagje druk van de schouders van de zieke werknemer. Hij of zij kan wél wat doen. En ja, hij of zij wordt sneller beter.

Dit vraagt een systematische aanpak en begeleiding. Doe je dit niet, dan wordt een belangrijke fase in het herstel veronachtzaamd, met als gevolg dat het herstel onnodig lang duurt en moeizaam gaat.

>>> Lees ook onze andere artikelen over burn-out