Selectie met behulp van archetypen: het Vroegwijze Jongetje
Jaap Herforth
Hoe weet je dat je de juiste jongeman aanneemt of in dienst houdt? Mismatches kosten geld. Weggegooid opleidingsbudget, klanten die weglopen en ziekteverzuim. Maar ook: gederfde opbrengsten omdat je een verborgen talent liet gaan.
Archetypen helpen je om te kiezen. Dit vierluik geeft tips over hoe je ze bij young professionals herkent. Deze keer het Vroegwijze Jongetje.
Manjongetjes
Volgens de auteurs van ‘King, warrior, magician, lover – Rediscovering the archetypes of the mature masculine‘ ontwikkelen jongens vier volwassen, mannelijke energieën. Die moeten met elkaar in evenwicht zijn.
De archetypen hebben een jeugdige voorloper en schaduwen die de kwaliteiten van de jongen of man misbruiken, zoals kennis en macht. Je ziet dan bijvoorbeeld een manager met zijn kliek, de verkoper die vrouwelijke klanten adoreert en zo zijn targets niet haalt of de nerd met de gouden handjes.
De voorlopers:
1. Het Goddelijke Jongetje wordt de Koning (regeren)
2. Het Heldhaftige Jongetje wordt de Krijger (presteren)
3. Het Vroegwijze Jongetje wordt de Magiër (weten)
4. Het Gevoelige Jongetje wordt de Minnaar (voelen)
Het Vroegwijze Jongetje en zijn schaduwen
Het Vroegwijze Jongetje is de voorloper van de Magiër. Hij zoekt het intellectuele avontuur en is leergierig. Dit jongetje wil niet alleen weten hoe de materiële wereld in elkaar steekt, maar ook hoe mensen functioneren en wat er tussen hemel en aarde is.
Hij vraagt veel “hoe komt dat dan?” en rust niet totdat hij het weet. Hij vergeet dan wat zijn prioriteiten op dat moment zijn. Ook scheidt hij hoofd- en bijzaken nog niet zo goed.
Dit alles maakt hem minder efficiënt en flexibel dan een volwassen man met magiër-energie. Het Vroegwijze Jongetje heeft een neus voor wat écht belangrijk in het leven van mensen is.
Het Vroegwijze Jongetje scheidt hoofd- en bijzaken niet zo goed
Tegelijkertijd vindt hij het verwarrend om die kennis te doseren. Hij maakt nog wel eens een keer te vaak een opmerking die hout snijdt. Collega’s zitten soms niet op die waarheid te wachten en vinden hem dan een betweter en te oud voor zijn leeftijd. De Magiër heeft die sociale intelligentie wel.
Het Vroegwijze Jongetje is bedachtzaam en misschien zelfs ernstig. Krijgt hij echter de ruimte om iets te zoeken, dan loopt hij over van enthousiasme en deelt hij graag zijn bevindingen. Ook hierbij kan hij moeilijk maat houden. Zijn presentatie duurt altijd te lang en bij het schrijven van een managementsamenvatting moet hij geholpen worden.
De actieve schaduw van het Vroegwijze Jongetje is de Plaaggeest. Hij misbruikt zijn kennis en zaait verdeeldheid. De passieve kant heet de Dommerik.
Verdeel en heers
Niet vertellen dat een vergadering is afgelast, bewust een oude versie van een rapport doormailen of een klant iets aansmeren. Dat is de energie van de Plaaggeest.
Een man die in de ban van deze schaduw is, zaait verdeeldheid. Wanneer hij in een team komt, dan bederft geleidelijk de sfeer, daalt de creativiteit en ontstaat er concurrentie tussen collega’s.
De motor achter het handelen van dit archetype is jaloezie en een gebrek aan vertrouwen in zijn eigen talenten. Wat hij niet voelt, misgunt hij anderen. Dus saboteert de Plaaggeest erop los. Hij heeft gladde praatjes en wint gemakkelijk collega’s en klanten voor zich. Hij heeft een neus voor zwakheden van mensen en doet loze beloften. Samenwerken met een Plaaggeest leidt vaak tot brokken. Dan geeft hij niet thuis. Sterker nog, hij lacht je uit.
De Plaaggeest heeft gladde praatjes en wint gemakkelijk collega’s en klanten voor zich
Een ‘goede’ eigenschap van dit archetype is dat hij degene is die het aandurft om met opgeblazen ego’s en hypocriete mensen de gek te steken. Het verschil met de volwassen Manipulator is dat de Plaaggeest bot aanvalt en zo de toorn van zijn slachtoffer en misschien zelfs van de groep over zich afroept. Een Manipulator verpakt zijn aanval waardoor omstanders kunnen twijfelen. Suggereerde hij nou echt dat de manager iets met haar collega heeft en hem bevoordeelt?
De Plaaggeest werkt minder planmatig en gehaaid dan zijn volwassen evenknie. Hij kan zijn plezier bij een rake opmerking, of een geslaagd opzetje nauwelijks onderdrukken. Dus loopt hij nogal eens tegen de lamp. Dat deert hem niet. Hij lijkt te genieten van een reprimande en toont geen echte spijt. Zelfs al valt de Plaaggeest wel eens in de kuil die hij voor anderen graaft, dan nog blijft hij grijnzen. Hij is het personage dat in films lachend in de afgrond stort, omdat hij weet dat de held nooit achter zijn geheim zal komen.
Vertrouwt u mij soms niet?
Hoewel een Plaaggeest al aardig wat praatjes verkoopt en manipuleert, is hij als sollicitant ook makkelijk te betrappen. Hij hoopt met roddels over zijn huidige werkgever de organisatie die de vacature heeft uitgezet te paaien.
Wat hij nog niet snapt, is dat zoiets slecht kan vallen en dat mensen elkaar misschien kennen. De Plaaggeest zet zichzelf immers neer als een medewerker die niet te beroerd is om anderen in de rug te steken.
Een andere rode vlag is dat de Plaaggeest snel amicaal doet en naar persoonlijke dingen vraagt. Dat voelt even prettig, maar slaat vaak om naar ongemak. Dit archetype draait de rollen om: hij stelt de vragen in het sollicitatiegesprek. Als het even kan, speelt hij de leden van een selectiecommissie ook tegen elkaar uit. “Volgens mij heeft uw collega die vraag ook al gesteld, maar ik wil hem best nog eens beantwoorden.”
De Plaaggeest doet snel amicaal en vraagt naar persoonlijke dingen
Een Plaaggeest kleineert. De organisatie mag blij zijn dat hij solliciteert, want er kan echt wel het een en ander beter. Twijfel of verbazing van zijn gesprekspartners over zulke brutaliteit buit dit jongetje uit door zich als redder aan te bieden. Daar schuilt het échte gevaar. Het interesseert een Plaaggeest niet wat hij kan bijdragen. Hij wil juist afbreken.
| Tip: vraag hem naar welke dingen hij heeft opgebouwd en welke specifieke vakkennis hij toepaste. Dat is moeilijk voor hem. Grote kans dat hij gaat ontwijken en passief-agressief reageert. Een Plaaggeest suggereert dat jij zelf niet goed op de hoogte bent van de ontwikkelingen in de branche. Of hij voert een toneelstukje op. Uitdagend of juist verdrietig vraagt hij: vertrouwt u mij soms niet? |
Mensen in onzekerheid houden
De Dommerik is het manjongetje waarvan niemand hoogte krijgt. Hij praat weinig, stelt geen vragen en heeft een moeilijk te peilen gelaatsuitdrukking. Reageren doet hij pas, wanneer dat van hem wordt verlangd.
Succes lijkt hem niet te interesseren. Dat is een verschil met de Luiaard. Deze volwassen, passieve schaduw van de Magiër hunkert wel naar status. Hij zal even spelen dat hij de klus echt wil, maar haakt dan snel af. Collega’s mogen het uitzoeken en als dat mislukt, dan is het hun schuld uiteraard.
De motivatie van een Dommerik is – vaak onbewust – mensen in onzekerheid te houden. Aan hun twijfel of hij het wel begrepen heeft en in actie komt, ontleent hij macht en eigenwaarde. Dit jongetje voelt zich in stilte te goed om mee te doen. Echt dom is hij niet. Hij ziet meer dan collega’s denken.
Contact met een dommerik is vermoeiend
Net als de Plaaggeest misleidt hij. Contact met een Dommerik is vermoeiend. Hij laat jou voor hem denken. Dit archetype doet alleen datgene wat hem letterlijk wordt gevraagd. Hij belt op of een levering deze week nog komt, maar vraagt niet wanneer, terwijl de afdeling dat eigenlijk wel weten moet.
Spelen en flirten op de werkvloer is de Dommerik vreemd. Aantrekkingskracht tussen mensen pikt hij niet op. Vijandigheid evenmin. Moppen en woordspelingen gaan aan hem voorbij. Zijn timing om toch ook eens iets te zeggen, is beroerd en leidt tot ongemakkelijke situaties. Een Dommerik kan een beetje sukkelige motoriek hebben.
Snel vergeten
De Dommerik is de sollicitant waar je alles uit moet trekken. Het gesprek is stroperig en vermoeiend omdat de Dommerik alle initiatief bij de ander legt. “Vertel jij het maar.” Hij doet lang over antwoorden en vraagt weleens of je de vraag kunt herhalen.
Dit archetype komt geruisloos binnen en zoekt geen oogcontact. Bij een voorstelrondje laat hij niet blijken dat hij snapt waar zijn gesprekspartners in de organisatie zitten. Hij zal ook geen enthousiasme tonen wanneer hij een beschrijving krijgt van het team waar de vacature is, of wanneer een toekomstige collega zich introduceert.
De jongeman met veel dommerik-energie stelt weliswaar geen voor de hand liggende vragen over de machtsstructuur, hij voelt wel degelijk het krachtenveld aan. Bij een Dommerik die je ook aardig of aantrekkelijk vindt (kenmerken van het Gevoelige Jongetje), moet je uitkijken. Gun je hem de functie, omdat er bijvoorbeeld verder geen goede kandidaten zijn, dan haal je een probleem binnen.
De Dommerik is de sollicitant waar je alles uit moet trekken
De Dommerik manipuleert minder dan de Plaaggeest, maar is ook gebaat bij wanorde. Daar verstopt hij zich. De Dommerik zal, door niet of traag te handelen, een probleem in stand houden of juist vergroten.
Net als bij alle archetypen raken de extreme schaduwen elkaar. Een Dommerik die zich in het nauw gedreven voelt (lees: moet presteren), kan zich ontpoppen als een Plaaggeest. Hij kan zo maar degene zijn die met een achteloze opmerking iets in gang zet wat hem weer lange tijd uit de schijnwerpers houdt: “Goh, wisten jullie niet dat zij eigenlijk bij die vorige werkgever eruit is gegooid?”
| Tip: een beminnelijke Dommerik ontmasker je eenvoudig door hem een vakinhoudelijke vraag te stellen en niet te accepteren dat hij het antwoord een beetje weg glimlacht. |
>>> Lees ook deel 1: Het Goddelijke Jongetje
>>> Lees ook deel 2: Het Heldhaftige Jongetje
>>> Lees ook deel 4: Het Gevoelige Jongetje
Deel dit artikel
