Rouw op de werkvloer

Verlies komt veel voor op de werkvloer. Het ligt voor de hand om de dood hierin een hoofdrol te geven, maar niets is minder waar. Het zijn met name de alledaagse situaties van werknemers waarin verlies prominent aanwezig is.

Het is van belang de signalen te herkennen en het verloren gegane onder ogen te durven zien. Dan kan het verlies genomen worden en is herstel mogelijk.

Je collega verliest een dierbare

Bij het woord rouw denk je onmiddellijk aan de dood. Op het werk kan een naaste van je medewerker overlijden, plotseling of door een voorafgaand ziekbed. Daarna komen de condoleances, het bezoek thuis en aanwezig zijn bij het afscheid.

Maar dan? Je houdt wel contact maar de medewerker zit ‘ziek’ thuis, soms wel maandenlang. Ziek? Is rouw een ziekte dan? Van een ziekte kun je genezen, dus achter rouw kun je dan toch ook een punt zetten?

Dat is een misvatting, want rouw is levenslang, net zoals de verbinding die de persoon heeft met degene die is overleden. Je kan wel het verdriet leren hanteren en verder leven met je dierbare in je hart. Maar het volledig afsluiten? Nee dat niet.

Alexandra wil wat uurtjes werken en pakt enkele individuele klantgesprekken op. Teambesprekingen laat zij voorlopig aan zich voorbijgaan, nog teveel prikkels.

Is rouw een ziekte?

Dus wat doe je met de medewerker die er aan toe is een paar uurtjes te werken? Geef je die de kans als werkgever, of past het niet in je systemen van uren, targets en de vervanger die je al had ingezet? Er zal geen 100 procent productiviteit zijn, dat zeker niet. Kan ook niet.

Het is makkelijker de medewerker voor 100 procent thuis te laten zitten, alles gaat dan gewoon door. Maar ondertussen groeit er een kloof tussen de organisatie en die medewerker, het worden twee verschillende werelden.

Sluit me niet buiten

Werk is een gezonde factor waar je werknemer afleiding en structuur heeft, sociale contacten aangaat en waar de context niets met het verlies te maken heeft.

Geef de medewerker die kans, wees creatief. Bij gezonde rouw is er een slingerbeweging tussen verlies- en herstelgerichte activiteiten.

Herstelgericht betekent hier gericht op het aanpassen van je leven naar aanleiding van het verlies, afleiding zoeken en nieuwe dingen oppakken. Werk en contact met collega’s horen daar zeker bij en kan helpend zijn. Pas het takenpakket en het aantal uren tijdelijk aan.

Laat de betrokkene geen intensieve persoonlijke contacten doen, maar rustig bureauwerk verrichten zonder tijdsdruk. Sta open voor wat hij (of zij) zelf wil, hij voelt zelf heus goed aan wat kan en wat niet kan. Je hoeft als werkgever of als HR-professional niet de oplossingen aan te dragen, daar heeft je collega zelf al over nagedacht.

Een vrouw verliest haar kind en vertelt op het werk tegen haar collega’s: “Willen jullie alsjeblieft wel over jullie kinderen blijven praten, ook als ik in de buurt ben? Daarmee neem je mij als moeder serieus en hoor ik erbij. Anders sluit je me buiten.”

Hiermee is de drempel geslecht en voelt iedereen zich in het team veilig om openlijk te spreken. En dat laatste is zo belangrijk, je vrij voelen om je te uiten zonder steeds rekening te hoeven houden met de ander.

De stoel blijft leeg

De dood van een naaste collega komt hard aan. Rouw kan zo ontzettend rauw zijn. Het is zo vertrouwd elke dag met elkaar te werken en dan ineens is het voorbij. Over en uit. De bureaustoel blijft leeg.

Wat rest in praktische zin is het bureau te ontmantelen en de taken te verdelen. Hoe pijnlijk is het als het werk doorgaat, alsof die persoon er niet geweest is.

“Tijdens de productievergadering in de ochtend hoorde ik van het vreselijke ongeluk van Sjoerd. Ik kon het nauwelijks bevatten, gisteren hebben we samen nog een presentatie voorbereid.”

Geef het team de ruimte om met het verlies om te gaan. Ieder teamlid doet dat op zijn of haar eigen manier. Maak ook een ritueel met elkaar om een deel van het verlies gemeenschappelijk vorm te geven. Plaats bijvoorbeeld een foto van de geliefde collega op de vergadertafel en laat iedereen daarbij een woord uitspreken: collegiaal, vertrouwen, dankbaarheid…

De stille collega rouwt net zo hard

Rouw kent geen strakke richtlijnen. Het is zo belangrijk van elkaar te weten hoe je het verlies ervaart. Dus bespreek dit samen en reik elkaar de hand. De stille collega die nooit meer over zijn maatje spreekt, rouwt net zo hard als degene die er dagelijks over begint. Respect voor elkaars rouw en het erkennen van elkaars verdriet is helpend voor eenieder die erbij betrokken is.

Ik vertrouw mijn lichaam niet meer

Het is een misvatting dat de dood de grootste verliesfactor is op de werkvloer. Als bedrijfspsycholoog heb ik veel gesprekken met werknemers. En wat is er onnoemelijk veel verlies.

Ik ontmoet een vrouw die alles heeft gedaan om te herstellen van borstkanker. De chemo’s en bestralingen zijn keurig volgens schema afgehandeld en nu is ze schoon verklaard. Ze wil weer lekker aan de slag en snel het hoofdstuk van haar ziekte afsluiten. Ze komt mijn spreekkamer binnen, schoorvoetend, geeft zichzelf een brevet van onvermogen omdat ze nu met een bedrijfspsycholoog gaat praten. Hoe ver kun je zakken, is haar beleving. Het lukt haar niet meer, ze kan niet op haar oude niveau inpluggen.

De concentratie is ver te zoeken, het tempo is niet bij te benen. Ze is bekaf en door dit alles bovenal doodongelukkig. Ik luister naar haar verhaal en vraag zachtjes: “Wat ben je kwijtgeraakt?” Het is de stilte die volgt en die haar uiteindelijk de antwoorden influistert.

Het verlies vraagt om erkenning

Hakkelend zegt ze: “Mijn gezondheid, ik kan niet meer op mijn eigen lichaam vertrouwen. Het heeft me in de steek gelaten.” En door het hardop uitspreken hiervan, beseft ze ineens hoezeer ze verlies lijdt en er eigenlijk nog geen tijd is geweest om hierbij stil te staan en erom te mogen rouwen.

De tranen volgen als vanzelf op haar woorden en vullen de ruimte. En die tranen mogen er zijn, het verlies vraagt om erkenning, meer niet. Emoties horen te stromen en niet vast te roesten ergens in het lijf, daar krijg je alleen maar nare en vage klachten van.

Is deze vrouw nog niet in staat om te werken? Oh jazeker wel. Alleen vraagt het bewustzijn van haar dat ze een nieuw evenwicht nodig heeft tussen haar werk en haar thuissituatie. Dat ze haar energie anders zal moeten verdelen. En met een aantal gesprekken lukt het haar om dat ook weer te vinden.

Verlies van jezelf bij burn-out

Een grote vorm van verlies kom ik tegen bij medewerkers die in een burn-out zijn beland. Als ik met de bril van verlies naar deze trouwe, loyale en harde werkers kijk, zie ik dat ze alleen nog maar vanuit het hoofd kunnen functioneren.

De verbinding met het lichaam is nagenoeg verbroken. Ze voelen niet meer dat ze te moe zijn en nemen dus veel te weinig hersteltijd. Ze stellen nauwelijks grenzen en gaan uiteindelijk genadeloos onderuit.

Hoofd en lichaam lijken van elkaar afgesneden

Zo pijnlijk om te moeten constateren, dat er onvoldoende connectie is tussen hoofd, hart en handen. Het lijkt wel alsof er een stalen plaat zit tussen het hoofd en de rest van het lichaam, het is van elkaar afgesneden.

In mijn begeleiding van burn-out krijgt dat de meeste nadruk: het terugkomen in je eigen lijf, weer leren voelen en daardoor ook bij je emotie, je inspiratie en je bezieling komen.

Als je de laatstgenoemde aspecten meeneemt in de keuzes die je maakt, wordt het een genuanceerde, afgewogen keuze in plaats vanuit de automatische piloot ingaan op verzoeken. Ook hier geldt in eerste instantie weer de erkenning en acceptatie, in dit geval van de persoon zelf, dat het is zoals het is.

Verlies in soorten en maten

Verlies van gezondheid, verlies van verwachtingen. Een promotie die je zo graag wilde maar toch niet krijgt. Een demotie, omdat je door je leeftijd het werk niet meer aankan op de wijze die van je verwacht wordt. Een reorganisatie waarbij je tientallen collega’s noodgedwongen ziet vertrekken. Een interim-manager die met drastische maatregelen de afdeling op z’n kop zet en de jouw vertrouwde procedures aan de kant schuift. Een nieuwe, jonge leidinggevende die de historie van het bedrijf en jouw jarenlange dienstverband niet voldoende op waarde kan schatten…

Verlies, verlies en nog eens verlies. Moet je daarvoor thuisblijven? Om de dooie dood niet, rouw als reactie op verlies zijn normale verschijnselen die we allemaal kennen: boosheid, verdriet, heimwee, ontkenning, stugheid, prikkelbaarheid, emotie, weerstand, minder energie.

Het is wel van belang dat iemand het doorheeft dat je iets bent kwijtgeraakt, dat je daarvoor erkenning krijgt. Dat er oog is voor jou en je verlies. Erkenning heelt, altijd en overal, ook op de werkvloer.