Psychologisch incorrect coachen met succes

Kun je ook coachen zonder te zoeken naar een oplossing? Soms heb je als HR-manager al eindeloos ondersteunend en helpend met iemand gepraat, maar is er weinig of niets veranderd… Wat kun je dan nog doen? Nog meer praten lijkt heilloos.

Op dat moment komt een nieuwe vorm van coachen in zicht: het provocatief coachen. Je prikkelt de ander en je daagt hem uit, zodat hij zelf in beweging komt.

Met behulp van uitdaging, humor en warmte daagt een provocatief coach zijn client uit. Bijvoorbeeld door zwakke punten uit te vergroten, absurde verklaringen te geven of door stereotypen te overdrijven. Deze methode wint de laatste jaren snel terrein in Nederland.

Psycholoog en ‘founder’ van de methode in Nederland Jeffrey Wijnberg over dit fenomeen.

Provocatief coachen is bezig aan een opmars in Nederland. Wat houdt deze wijze van coaching eigenlijk in?

Provocatief coachen is een combinatie van humor, uitdaging en goed contact. Een stijl die gekenmerkt wordt doordat de coach de advocaat van de duivel speelt. Het is eigenlijk een psychologisch incorrecte methodiek. Als een medewerker zegt: “Ik voel mij nogal onzeker de laatste tijd”, kan de provocatieve coach (of leidinggevende) bijvoorbeeld zeggen: “Dat kan ik me enorm goed voorstellen. Misschien weet je gewoon niet genoeg over dit onderwerp.” Of: “Dat straal je ook aan alle kanten uit, daar verander je niets aan”.

Deze manier van coachen is dus met opzet niet-oplossend gericht. Een niet-helpende vorm van coaching, bedoeld om de ander zelf aan het werk te krijgen. Je bent op zoek naar een protest-reactie: “Nou, ik zal jou wel eens laten zien dat ik dit best kan veranderen!”

De coach speelt de advocaat van de duivel

Op welke wijze kunnen organisaties dit inzetten voor hun medewerkers?

Van oorsprong is de provocatieve stijl bedoeld voor een therapiesessie bij de psycholoog. Een cliënt vraagt om hulp. En binnen een organisatie is er altijd een medewerker die naar een leidinggevende of een HR-professional toe gaat met een vraag om hulp en dan kan het antwoord provocatief zijn. Dat je uitdagende, grappende opmerkingen maakt, maar dan wel in de sfeer van vertrouwen en goed contact. Vaak zul je dit trouwens pas gaan doen als de ‘klassieke’ methoden niet werken.

Gebeurt dit al veel in Nederland?

Ja, er zijn steeds meer bedrijven en organisaties maar ook onderwijsinstellingen die bij ons komen en vertellen dat ze enorm veel hebben aan die provocatieve stijl. Zo zijn we bij een organisatie bezig geweest om een provocatieve stijl van selecteren toe te passen. In dit bedrijf was het van belang dat het personeel stevig in de schoenen stond. En daar zijn al allerlei testen voor, maar om de kandidaten ook uit te dagen tijdens de selectieprocedure, hebben we gekeken naar een provocatieve stijl van selecteren. En ik heb ze geholpen om die procedure vorm te geven.

Een ander mooi voorbeeld van provocatief coachen is dat van een organisatie waarvan de medewerkers weinig gebruik maakten van het opleidingsbudget. Het management besloot toen om bekend te maken dat ze het geld van het opleidingsbudget weg zouden geven aan allerlei instanties waar ze niet achter stonden. En die lijst werd bekend gemaakt. Daar kwam een enorm protest op en iedereen schreef zich meteen in voor vervolgcursussen.

Kan het management of de HR-afdeling zelf deze coachingstechniek toepassen?

Het kwalitatief op hoog niveau goed hanteren van de provocatieve stijl is een kunst. Daar hebben we niet voor niets een één-, twee- en driejarige opleiding voor. En mensen die deze opleiding ook volgen, zeggen zelf na het tweede en derde jaar: “Ik ben er nog niet helemaal”. Dat geeft ook aan hoe lastig het is. Stel je wilt een provocatieve interventie doen, spreek dan met je klant of medewerker af dat je dat gedurende een minuut of vijf doet en kijk wat dat dan oplevert.

Op welke wijze kun je je deze techniek eigen maken?

Ik ben een ontzettende pleaser, ik word soms moe van mezelf

Door het heel en heel vaak te doen. Er is een aantal beroemde zinnen in het provocatief coachen. Stel, iemand vertelt dat hij ergens mee zit, dan kun je zeggen: “Ja, ik snap wat je bedoelt, maar wat is daar nou mis mee?”. Of: “Ja, ik snap dat je zegt dat dat een probleem is, maar waarom is dat dan een probleem?” Dat zijn slechts een paar zinnen waarmee je – als je ze maar vaak genoeg herhaalt – vanzelf heel anders tegen kwesties aan gaat kijken.

Stel iemand zegt: “Ik ben een ontzettende pleaser, ik word soms moe van mezelf” dat jij dan zegt: “Oh, dat vind ik juist mooi. Wat is daar mis mee?” Dan heb je al een briljante provocatieve interventie gedaan. En dat zoveel mogelijk herhalen om het goed onder de knie te krijgen. Oefening baart kunst.

Wat zijn de positieve kanten van deze coachingsstijl?

Het geeft zowel de klant als coach veel meer plezier in het coachingsproces. Er wordt, als het goed is, ontzettend veel gelachen en dat geeft die verbinding. De verantwoordelijkheid komt aan de kant van klant of medewerker te liggen. Die moet veel assertiever reageren. Als je zegt bijvoorbeeld: “Volgens mij ben jij daar helemaal niet geschikt voor” en de medewerker zegt “jawel hoor, want…” en je krijgt een reeks aan argumenten waarom hij wel geschikt is, dan doe je in feite een appel op het stukje zelfwaardering. Die stijgt omdat iemand zijn sterke punten gaat verdedigen. Zie het maar als zelfpromotie.

Er zijn vast ook nadelen…

Het nadeel is dat wanneer je het maar half doet, je heel erg blijft steken. Je moet het wel kunnen afmaken als je begint. En als je het met te weinig liefde, passie en betrokkenheid doet, dat het dan wordt ervaren als afzeiken. Dat moet je echt niet hebben.

Als je het goed doet, is dat niet het geval. En bedenk maar dat dit helemaal niet zo ver af staat van wat we met elkaar normaal al doen. In een sociale omgeving bijvoorbeeld met goede vrienden. Die hebben dat vanzelf op een natuurlijke manier. Het lachen om de minder goede acties van iemand. Het is eigenlijk een manier van vriendschappelijkheid.

Als je het met te weinig betrokkenheid doet, dan wordt het ervaren als afzeiken

Wat zijn voorbeelden van organisaties die provocatief coaching toepassen?

Instelling Go voor Jeugd is nu bezig met een volledige cultuuromslag om iedereen te laten werken in de provocatieve stijl. De hulpverlening wordt zo ingericht dat de instroom laag wordt en de uitstroom hoog. Zo kunnen ouders hun kinderen niet zomaar meer sturen, want er wordt eerst goed nagegaan of het kind zelf ook het probleem ervaart of dat het bij de ouder ligt. En dan mag alleen de ouder zich aanmelden die het probleem heeft. Zo moeten die ouders gaan nadenken: ja, wat is eigenlijk mijn probleem?

In september beginnen we in de thuisbegeleiding in Amsterdam. Daarnaast zijn er tientallen afdelingen en organisaties die medewerkers naar onze trainingen sturen, van talentmanagers tot re-integratiebegeleiders.

Is deze aanpak voor veel bedrijven niet te hard of te direct?

Nee, zoals zojuist ook al even aangestipt, als je het goed toepast absoluut niet. Op de eerste plaats combineert een goede provocatieve coach zijn uitdagingen met liefde en warmte. Dat maakt ze voor de ander behapbaar. En ten tweede: diep vanbinnen zijn de meeste mensen hun eigen ergste criticus. De provocatieve coach sluit daarbij aan en dat geeft vaak ook een hele speciale band. Je ziet dingen onder ogen waar je liever niet naar wilde kijken. Dat kan veel kracht geven.

De meeste mensen zijn hun eigen ergste criticus

En hoe ga je om met iemand die de humor in de vragen niet begrijpt? Iemand met autisme bijvoorbeeld?

Daar zeg je iets. Provocatief coachen werkt prima met de meest uiteenlopende mensen, van directeuren tot psychiatrisch patiënten en van studenten tot bouwvakkers. Alleen met mensen die hun schouders ophalen en zeggen “ja, dat vind jij, maar dat vind ik niet”, zonder dat het ze gevoelsmatig raakt, daar heeft de provocatieve coach moeite mee. Meestal zul je daar andere methoden voor moeten gebruiken. En dat heb je wel eens met mensen uit het autistisch spectrum, hoewel ook daar grote verschillen zijn.

Nederland loopt wereldwijd voorop in het trainen van provocatieve coaches. Hoe is dat zo gekomen?

Door de eindeloze voorbereidende werkzaamheden van Jaap Hollander, mijn studiegenoot van het eerste uur en co-trainer in de opleiding Provocatief Coachen, en mijzelf. Destijds – in de begintijd van de provocatieve stijl – werd gedacht door de mensen die dit gebruikten, dat je de provocatieve stijl niet kan aanleren. Het is een soort spirit die je moet hebben.

Maar wij hebben altijd gezegd dat het wel leerbaar is en daar een systeem van gemaakt. En sinds die tijd – meer dan 25 jaar geleden – hebben we dat systematisch ontwikkeld. Nu is het wereldwijd gezien het meest uitgebreide en doorwrochte onderwijssysteem in de provocatieve stijl en daar zijn we best trots op!

>>> Kijk hier voor meer informatie over Provocatief Coachen

>>> Lees ook: ‘Positieve feedback. Geef het en doe er een provocatief grapje bij’