Jan Goorissen en Lisette ter Heerdt
In dit artikel gaan we in op de hoogbegaafde werknemer die alleen lijkt te bestaan uit een hoofd met ledematen en die ook zo reageert in de communicatie: taal wordt alleen geaccepteerd op inhoudsniveau, non-verbale communicatie vaak genegeerd.
Het proces dat mensen doormaken in hun vroege en iets latere jeugd wordt ook wel het socialisatieproces genoemd. Het is dát leerproces dat de jonge mens wegwijs maakt in het ingewikkelde labyrint van het leven. Voorwaarden voor een gezond leerproces zijn in de eerste plaats veiligheid, stimulans en consequent gedrag van de opvoeders.
De vaak wat eigenzinnige gedragingen van hoogbegaafde kinderen kunnen dit leerproces negatief beïnvloeden, waardoor zo’n kind angstiger wordt en zich vaak zal terugtrekken in iets wat als veiliger wordt ervaren: het eigen denken.
Met enig geluk worden basisschool, middelbare school en ook het beroepsonderwijs of universiteit nog enigszins succesvol doorlopen. Dan kan het werkende leven beginnen! Eindelijk verlost van de schoolbanken, vrij!
Een kleuter tekent mensen als hoofden met primitieve armen en benen, en de grote mensen noemen die wezens “koppoters”. Je kent ze vast nog wel. De volwassen koppoter – vaak een hoogbegaafde werknemer – heeft nog steeds geen noemenswaardig lijf, traditioneel de plek waar men gevoelens heeft, en leeft als een vleesgeworden verzameling algoritmes op de te magere armen en benen.
De koppoter communiceert uitsluitend door waarnemingen van situaties en door andere mensen te toetsen aan zijn criteria van veiligheid en logica. Hij verwoordt zijn geconstrueerde waarheid in termen van juistheid, waarheid en schoonheid. Dat dit niet altijd aansluit bij de sociale werkelijkheid moge duidelijk zijn.
De hoogbegaafde werknemer neemt dus waar en trekt eigen conclusies. Verbinding met de alledaagse sociale werkelijkheid ontbreekt voor een deel. Dat een ander misschien een andere werkelijkheid waarneemt, heeft hij niet in beeld.
De koppoter interpreteert onbegrip uit zijn omgeving als onwil, onvermogen als domheid en domheid als beangstigend. Het onbegrip van de ander leidt vaak tot diepe en beangstigende verwarring en isolement.
Ten grondslag hieraan ligt het onvermogen om het eigen niveau van denken naar waarde te kunnen schatten in de communicatie: vaak onderschatten hb-ers zichzelf schromelijk en grijpen zij daardoor naar beveiligingsstrategieën waarin ego handelt, kinderlijk afhankelijk van de goedkeuring van de ander. De eigen waarneming wordt als eenvoudig vanzelfsprekend ervaren. Het kan niet bestaan dat een ander dit niet ziet.
Bewustwording van de eigen plek, de eigen waarneming en de unieke vorm hiervan is belangrijk voor een hoogbegaafd persoon om grip te kunnen krijgen op de sociale werkelijkheid.
Deze bewustwording kun je zien als een grote verandering en zal niet zelden als enorme schok worden ervaren, want plotseling verruimt het perspectief zich en is de wereld niet meer plat maar ruimtelijk.
Eigenlijk kan dit proces alleen maar verantwoord en goed contained plaatsvinden in een veilige coachingsituatie. Het verruimen van het sociaal perspectief kan namelijk tot grote onzekerheid en angst kan leiden. Dat kan bijvoorbeeld angst zijn voor wat anderen van hem waarnemen nu de sociale werkelijkheid ineens veel ruimer is geworden. Ook kan sprake zijn van angst voor het onbekende, waardoor de hoogbegaafde een nieuwe vlucht in het hoofd neemt.
Een alternatieve strategie om koppoters zinvol te benaderen, kun je afleiden uit de fantastische televisieserie Startrek. De schrijver(s) werkt(en) in elke aflevering weer sociale en morele vraagstukken uit en de personages – stripfiguren in zekere zin – zijn representaties van mensentypen.
Zo is het personage Spock te vergelijken met de koppoter, met dien verstande dat Spock de bijzondere gave heeft een ‘mind meld’ te doen met een ander: een geestelijke samensmelting! Zo kan de koppotende hoogbegaafde ook een bijzonder gave hebben die een zinvolle ingang biedt tot binnen in het Benen Bastion (de schedel), daar waar bij hen het gevoel wordt ervaren.
Spock uit Startrek lijkt op een koppoter, hij heeft de gave een ‘mind meld’ te doen met een ander: een geestelijke samensmelting!
De taak van de werkgever is om te kijken – of te laten kijken – waar in de communicatie de verbinding mist. Elkaar begrijpen in dit proces is de basis om tot verbinding te kunnen komen. Investeer in dit ‘leren verstaan’ van elkaar. In de ontmoetingsruimte die hierdoor ontstaat, kan verandering gaan plaatsvinden.
Een koppoter die ‘ontwaakt’ binnen de sociale dimensie kan als mens een enorme groeispurt maken die latente mogelijkheden tot expressie kan laten komen.
De productiviteit bij angstige mensen kan lager zijn door een behoefte om de sociale omgeving te ‘beveiligen’. Dit gebeurt vaak heel subtiel. Als in een coachingstraject die gevoelens van onveiligheid kunnen afnemen, dan komt uiteraard meer energie beschikbaar voor de organisatie.
Het beveiligen van een omgeving kan gebeuren aan de hand van simpele en duidelijke communicatieregels zoals gesteld door Peter Senge in zijn boek “Vijfde Discipline”: zeg ik wat ik echt bedoel, begrijp ik wat de ander echt wil zeggen? En verder de notie van de Gouden Regel: “Wat Gij niet wilt dat u geschiedt doe dat ook de ander niet.” De échte basis voor gelijkwaardigheid.
In coaching bestaat altijd de kans dat de coachee ontdekt eigenlijk iets heel anders te willen. Maar dat ‘risico’ is echter de moeite waard: de coachee zal vaker wegen ontdekken om de organisatie beter te dienen en zodoende productiever worden.
Het lijkt ons beslist zeer de moeite waard om – zoals Jürgen Habermas dat noemt – ‘common ground’ te zoeken met de koppoter: te ‘levelen’ en zodoende een veilige ruimte creëren waarbinnen zinvolle verandering mogelijk is. Die investering levert vaak veel meer op aan ‘productieve aanwezigheid’ van een hoogbegaafde medewerker dan de kosten van het leertraject!
Dit alles natuurlijk met de gedachte als achtergrond dat een bedrijf of instelling de werknemers een scholingssituatie biedt die de organisatie als geheel tot verdere bloei kan brengen.
Investeren in zo’n medewerker kan werken als het creëren van nieuwe afzetmarkten: de groeiende potentie biedt een ruimere en effectievere slagkracht. De koppoter kan hierbij essentieel zijn: er is immers een lijf dat zich aan het manifesteren is!
