Hoe gezond is de zzp’er?

Het aantal zelfstandigen groeit flink in aantallen Nederland. Ook het aantal organisaties dat graag met freelancers werkt blijft groeien.

Een mooie flexibele ontwikkeling in een krappe arbeidsmarkt. Maar tegelijkertijd heeft deze ontwikkeling ook een andere kant. We horen de laatste tijd steeds meer over zelfstandigen die uitvallen. En het is ook niet voor niets dat zelfstandigen in het nieuwe voorstel pensioenakkoord verplicht worden gesteld om een arbeidsongeschiktheidsverzekering te nemen.

Het aantal zelfstandigen in Nederland

Volgens het CBS zijn er in 2018 bijna 1,1 miljoen zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) in Nederland. Voor deze 1,1 miljoen is werken als zzp’ers hun hoofdinkomen, dus hier zijn de zzp’ers die naast hun baan een eigen onderneming hebben niet bij opgeteld.

De groepen leeftijdscategorie 45+ en mannen overheersen in deze cijfers en binnen de energiesector, de bouw en de zorg nam het aantal zzp’ers het meeste toe.

De Kamer van Koophandel spreekt ook van een flinke groei onder zzp’ers, maar geeft hier ook bij aan dat het verloop ook groot is. Zo startten er in 2018 168.000 mensen een eenmanszaak, maar waren er ook 90.000 zzp’ers die er weer mee stopten.

Steeds meer vrouwelijke ondernemers

Volgens de Kamer van Koophandel zijn er ook steeds meer vrouwen die zich inschrijven als zzp’er. Zo zijn er sinds 2014 bijna 136 duizend vrouwelijke zzp’ers bijgekomen. Een opvallende toename is te zien bij vrouwelijke zzp’ers die jonger zijn dan 30 jaar en vrouwen boven de 45.

In vergelijking met mannelijke zzp’ers blijven deze cijfers, ondanks de flinke groei, alsnog achter. Sinds 2014 zijn er namelijk ruim 167 duizend mannelijke zpp’ers bijgekomen. Het aantal mannelijke zzp’ers was al hoger en dit aantal blijft door de grotere groei aan mannelijke zpp’ers nog wel hoger.

Toch zijn de vrouwelijke zzp’ers wat aan het inlopen qua percentage. In 2014 was de verdeling tussen vrouwelijke en mannelijke zzp’ers nog respectievelijk 34 en 66 procent. Op 1 januari 2019 is de verdeling 36 en 64 procent. 

De ambitie om zzp’er te worden daalt

Het aantal werknemers dat actief overweegt om als zzp’er te gaan werken is volgens ADP gedaald naar 15 procent dit jaar. In 2018 was dit percentage nog 20 procent en in 2017 zelfs 26 procent.

Ook is er een voortdurende toename te zien in werknemers die aangeven helemaal niet geïnteresseerd te zijn in het werken als zzp’er. In 2017 was 32 procent van de respondenten niet geïnteresseerd, in 2018 was dit 40 procent en dat is nu in 2019 zelfs gestegen naar 47 procent.s

Het werkklimaat voor freelancers is gunstig

Eind 2018 voorspelde de index “gouden tijden”, met zzp’ers binnen de IT als onbetwiste kopgroep. Begin 2019 leek deze conjunctuur volgens CBS-cijfers te verslechteren en noteerde de uitzendsector voor het eerste sinds lange tijd dalingen in zowel de omzetcijfers als de gedeclareerde uren.

Ook bleven onheilsberichten over mogelijke wetgeving de gemoederen bezighouden. Deze signalen deden vrezen voor een kentering in het freelance-klimaat in het tweede kwartaal van dit jaar. 

Maar de cijfers uit het onderzoek van FMI (de driemaandelijkse graadmeter voor tijdelijk werk, samengesteld door Freelance.nl) bewijzen het tegendeel: 

• 52 procent van de opdrachtgevers verwacht komende periode meer opdrachten uit te zetten
• 30 procent laat weten dat bestaande opdrachten stabiel blijven
• En slechts 19 procent van de respondenten verwacht een lichte teruggang, toe te schrijven aan de afronding van grotere projecten

De conclusie die in het onderzoek naar voren komt is dan ook dat, ondanks alle reuring over het werken met zzp’ers, noch het bedrijfsleven noch de overheid – die op sleutelposities maar al te vaak zelf freelancers inhuurt – de zzp’er kan en wil missen.

Waarom werken met een zzp’er?

Maar waarom is het werken met zzp’ers zo populair? Juist in een krappe arbeidsmarkt is het alle hens aan dek, maar het blijft moeilijk om bepaalde posities in te vullen. Daarom zijn zzp’ers voor veel organisaties een slimme, snelle en goede oplossing.

Volgens FMI is de reden dat organisaties graag met zzp’ers werken de flexibiliteit. Daarnaast zijn ook capaciteit, ervaring en kwaliteit veel genoemde redenen. Slechts een enkele keer worden de kosten als reden genoemd.

De gezondheid van een zzp’er

Uit een inventarisatie van Reaal arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (AOV), onder zzp’ers met een Reaal AOV, blijkt dat in 2018 de meeste arbeidsongeschiktheid werd veroorzaakt door “Verwonding en Ongevalletsel”. Meer dan 18 procent van de uitval is daarmee toe te schrijven aan ongevallen.

Op de tweede plaats – met 17 procent – staat als oorzaak van uitval “Psyche”, in het werkveld ook bekend als PSA-klachten zoals overspannenheid, stressklachten en burn-outs. 

Top 5 belangrijkste oorzaken van arbeidsongeschiktheid bij zzp’ers

1. 18 procent Verwonding en Ongevalletsel (o.a. botbreuken)
2. 17 procent Psyche (overspannenheid/burn-outs)
3. 15 procent Aandoeningen aan het houding- en bewegingsapparaat
4. 4 procent Hart- en vaatziektes
5. 4 procent Kanker en tumoren

Maar ook voor gezonde zzp’ers is het belangrijk om een AOV te hebben volgens Pim Hafkenscheid, directeur AOV bij Reaal. Want behalve dat psychische klachten je soms totaal onverwacht overkomen (ja echt), zit ook een ongeluk in een klein hoekje: “Het liefste zien wij natuurlijk dat ondernemers gezond blijven en met plezier doorgaan met ondernemen”. 

Een gezonde levensstijl helpt daarbij. Ondernemers blijven door een gezonde levensstijl langer fit en hebben minder psychische klachten. Reaal ziet echter wel een keerzijde van de medaille, want er is ieder jaar weer een flinke uitval van gezonde ondernemers door ongelukken. Met name tijdens het sporten, zoals fietsen. Een AOV is volgens Hafkenscheid daarom geen overbodige luxe, ook als je gezond en bewust leeft.

Burn-outs onder zzp’ers nemen toe

Het valt Pim Hafkenscheid op uit de cijfers van 2018, dat het aantal meldingen van arbeidsongeschiktheid als gevolg van “Psyche” toeneemt. Ook ziet hij in de afgelopen jaren een verschuiving van werkgerelateerde psychische klachten naar meer privégerelateerde klachten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan stress door een scheiding. Preventie en tijdig ingrijpen is bij psychische klachten essentieel.

Ook RTLZ schrijft hierover: Hoewel zzp’ers en ondernemers al jaren minder burn-outs rapporteren dan werknemers in loondienst, zijn de gevolgen voor hen wel stukken groter als ze ermee te maken krijgen. En het aantal zzp’ers en ondernemers met een burn-out is stijgende:

• In 2007 had 7 procent van de zzp’ers burn-outklachten (lichamelijke en geestelijke vermoeidheid, slecht slapen en prikkelbaarheid).
• Nu tien jaar later is dat al 9 procent (wat een flinke stijging is met oog op het groeiend aantal zzp’ers).

Bij werknemers in loondienst zijn de burn-outklachten meer gestegen: van 11 naar 16 procent. Maar dit betekent natuurlijk niet dat de signalen minder ernstig zijn voor de zzp’er. Helemaal omdat de (financiële) gevolgen voor hen vele malen groter zijn.

Vangnet bij een burn-out

Volgens Wendela Hooftman, die hier onderzoek naar deed voor TNO, zijn er bij een burn-out twee belangrijke factoren: de werkdruk en de autonomie. Als je hard en veel moet werken, maar je hebt weinig autonomie, dan kan dat veel stress opleveren.

Op deze aspecten heeft de zzp’er meer vrijheid en zelfstandigheid dan werknemers, ze kunnen sleutelen aan de eigen werkzaamheden. Hierdoor zou de kans op een burn-out theoretisch kleiner moeten zijn als zzp’er.

Verklaart dit dan de cijfers, die zeggen dat het aantal zzp’ers met een burn-out kleiner is dan het aantal werknemers in loondienst? Enerzijds ja, want uit het onderzoek van de Monitor Arbeid van TNO blijkt dat zzp’ers minder vaak psychisch vermoeid zijn door het werk. 

Toch is dit niet de volledige verklaring, want veel zzp’ers hebben vaak geen vangnet voor als ze ziek worden. Waar werknemers in loondienst die met een burn-out te maken krijgen, wel een financieel en re-integratie vangnet hebben.

Als zelfstandig ondernemer is dat vangnet er niet, waardoor ondernemers ondanks de klachten toch doorgaan met hun werk. Pas wanneer het echt niet meer gaat, wordt er geschakeld om hulp te krijgen.

De cijfers uit het onderzoek van de Monitor Arbeid van TNO bevestigen dit beeld. Zij hebben onderzocht dat 43 procent van de zzp’ers minder dan een jaar denkt rond te komen wanneer hun inkomen wegvalt. 6 procent geeft zelfs aan dat ze minder dan een maand kunnen rondkomen. 

De zzp’er in ons land

Gelukkig voor werkgevers zijn er de zzp’ers. Gelukkig voor zzp’ers kunnen zij hun werk op een onafhankelijke en zelfstandige manier doen. Meer dan de helft van alle zzp’ers en ondernemers geeft aan dat hun financiële situatie zeer goed is en maar 11 procent wil liever in loondienst werken.