Geef verslavingspaanpak de ruimte – deel 3

Een mythe: verslaafden zijn niet te helpen, het komt altijd terug. Ja, verslaving is inderdaad een chronische ziekte, maar goed behandel- en beheersbaar.

Een grote drempel voor medewerkers om uit de kast te komen met een verslaving is het negatieve oordeel dat nog steeds aan de ziekte kleeft.

Vorig jaar maakte ik u deelgenoot van de problematiek van verslaving op de werkvloer. Weet u het nog? 10 procent van uw mensen heeft in meer of mindere mate een probleem. Dit kost u circa 5 procent van uw loonsom en belemmert het welzijn en de ontwikkeling van alle medewerkers.

Het grote probleem zit in de herkenning. De symptomen duiden namelijk vaak op andere klachten en de werknemer komt zelf niet naar voren met een dergelijk probleem. De grote uitdaging zit in het bespreekbaar maken zonder negatief oordeel te hebben over de mensen die een probleem hebben.

Disciplinair beleid verhindert openheid

Gelukkig zijn er bewezen programma’s die dit voor elkaar krijgen en het probleem kosteneffectief ver kunnen terugdringen. De basis is goed en compleet beleid dat verder gaat dan het pure disciplinaire beleid dat op dit moment vaak de boventoon voert.

Puur disciplinair beleid verhindert openheid en versterkt het negatieve oordeel. Het werkt bovendien ook niet bij mensen met dwangmatig obsessief gedrag; het dwangmatige in het gedrag wint het van de ratio. Dit is de kern van de ziekte. Mensen met een verslavingsprobleem weten namelijk rationeel heel goed dat het slecht voor ze is en kennen de consequenties, maar kunnen niet stoppen zonder hulp. Anders hadden ze het allang gedaan. Straf gaat daar weinig mee helpen.

Goed beleid regelt vroegsignalering, preventie en zorg, maar ook de verantwoordelijkheden en plichten van de werknemer. We faciliteren hulp, geen gebruik.

Vroegsignalering

Een tweede pijler van een goed programma vormt vroegsignalering. Hierdoor kunt u een hoop leed en geld besparen en hulp kan vaak simpel door een aantal coachingsessies te bieden.

Vroegsignalering betekent dat u in staat bent in een vroeg stadium de de ziekte te signaleren bij uw medewerker. Dit is mogelijk wanneer u leidinggevenden en arbo- en HR medewerkers traint in het herkennen van de ziekte. Niet alleen de gedrags- en fysieke kenmerken, maar vooral ook de progressiepatronen. Door middel van een tool is het mogelijk vast te stellen of er een verhoogd risico is dat een medewerker een probleem heeft.

Het is dus ook belangrijk om de mogelijkheid van een screening in het beleid op te nemen en wat u doet met de uitslagen van zo’n screening. Uiteraard speelt privacy een leidende rol.

Juist omdat symptomen van een verslaving erg lijken op die van burn-out, angst en depressie, is het van belang voorzichtig met een dergelijke screening om te gaan. Daar komen de progressiepatronen om de hoek kijken.

Door inzicht in deze patronen, kunt u periodiek kijken of de medewerker een progressief patroon laat zien. En zelfs al zou er geen sprake zijn van een duidelijk verslavingsprobleem, dan is er waarschijnlijk wel iets anders aan de hand, anders zou de screening geen verhoogd risico laten zien (zie het figuur in de pdf-bijlage “Progressiecurve bij dwangmatig gedrag“).

Wegnemen van het oordeel

Als het duidelijk is dat er voor medewerkers met een probleem hulp geboden wordt, is er geen excuus meer om niet met het probleem naar buiten te komen. Een grote drempel voor medewerkers om naar buiten te komen, is het negatieve oordeel dat nog steeds aan de ziekte kleeft.

Het is dus belangrijk om hier iets aan te doen. Bijvoorbeeld door trainingen en preventiebijeenkomsten. Niet alleen voor HR-, arbomedewerkers en managers, maar (in een andere vorm) ook voor alle medewerkers.

Cruciaal is hierbij het inzetten van ervaringsdeskundigen die zelf een verslavingsprobleem overwonnen hebben. Voorwaarde is dat de medewerkers er zich direct mee kunnen identificeren. Door herkenning in het verhaal van iemand waarmee men zich kan identificeren volgt bewustwording en is gedragsverandering mogelijk!

Ongekende werknemersloyaliteit

Ik kan u vertellen dat de motivatie, loyaliteit en productiviteit van uw personeel aanmerkelijk verbetert als een medewerker met een probleem de ruimte krijgt om het probleem aan te pakken. Hiermee bedoel ik tijd, morele ondersteuning en – indien nodig – tijdelijk aangepast werk.

Daarnaast belast een medewerker met een verslavingsprobleem zijn collega’s. Dit kan zijn door frequent verzuim, het maken van fouten en door een sterke afname van zijn productiviteit, waardoor collega’s meer op moeten vangen.

Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat 20 procent van de werknemers last zegt te hebben van het gebruik van een collega. Verslaafde medewerkers zijn 3,5 keer zo vaak betrokken bij ongevallen en kennen een hoger ziekteverzuim van maar liefst 45 procent! En dan heb ik het nog niet over de vaak dominante aanwezigheid (positief of negatief) en de steeds frequenter wordende stemmingswisselingen.

Dus door het signaleren en aanpakken van verslavingen profiteren ook de overige werknemers.

Tenslotte leert de ervaring dat een medewerker, die met hulp van de werkgever heeft kunnen herstellen, een ongekende loyaliteit, inzet en ontwikkeling zal laten zien en zo zal uitgroeien tot een voorbeeld binnen de organisatie.

Chronische ziekte

De indruk wordt nog al eens gewekt dat verslaving niet te genezen is. Dat iedereen vroeg of laat weer terugvalt en dat het daarom weinig zinnig is in deze mensen te investeren.

Inmiddels weten we toch echt wel beter. Ja, het is een chronische ziekte, maar net als vele andere chronische ziektes is deze prima behandel- en beheersbaar. Door abstinentie (onthouding) én door het – onder begeleiding – goed inzicht krijgen in de onderliggende problematiek en het destructieve gedragspatroon.

Inzicht krijgen in het eigen destructieve gedragspatroon is van belang om ervoor te zorgen dat mensen hun “stressoren” kennen die er voor zorgen dat men vlucht in verslavingsgedrag. Dit vluchtgedrag is vaak over decennia ontwikkeld om met emotioneel lastige situaties om te kunnen gaan (‘coping mechanism’). Door dit naar de oppervlakte te halen, kan de oorzaak helder worden.

Vervolgens kan iemand oefenen om op gezonde manieren met zijn stressoren om te gaan. Het duurt wel even voordat hiermee genoeg ervaring is opgedaan en het vertrouwen herwonnen is, voordat de zucht naar het oude mechanisme niet meer de boventoon voert. Dit is zonder (ambulante) begeleiding een stuk moeilijker.

Gelukkig zijn er diverse manieren om deze begeleiding te krijgen en is een gezond en productief leven heel goed mogelijk.

Rendement

Het invoeren van een compleet programma is rendabel. Engelse ervaringscijfers laten zien dat het goed mogelijk is dat deze investering zich zes tot negen keer terugverdient in twee jaar tijd.

Dus een goed voornemen luidt: als goed werkgever pak ik een probleem aan waar 10 procent van mijn mensen aan lijdt en doe ik een investering met 400 procent rendement per jaar!

Deel 1 – “Verborgen verslaving: een persoonlijk verhaal”
Deel 2 – “Verslaving: een van de grootste volksziektes”