Fibromyalgie, een modeziekte?

In deze reeks artikelen geven medisch specialisten inzicht in behandelingen en belastbaarheid bij complexe klachten.

In deze eerste bijdrage komt fibromyalgie aan bod, een steeds vaker gestelde diagnose.

Bij ICARA, het integrale centrum voor arbeidsrelevante aandoeningen en gelieerd aan de Sint Maartenskliniek te Nijmegen, worden onafhankelijke medische second opinions uitgevoerd met de vertaalslag naar arbeid. Juist bij complex verzuim is er behoefte aan duidelijkheid en concrete vervolgstappen.

De casus

Onlangs werd een docente van veertig jaar aangemeld. Tijdens de intake geeft ze aan dat ze in haar hele lichaam pijn heeft. Ze is continu vermoeid, heeft moeite om zich te concentreren en is vergeetachtig. Zij heeft al langer last van hoofdpijn en een prikkelbare darm.

Door de specialisten die zij hiervoor bezocht, voelde zij zich niet serieus genomen. De klachten waren in het verleden op en af al aanwezig, maar het afgelopen jaar zijn deze intenser geworden en continu aanwezig.

De medewerkster maakt zich ongerust over haar gezondheid en toekomst en slaapt slecht. Het afgelopen jaar bleef zij in verband met de klachten al eens een paar dagen thuis.

Bij het lichamelijk onderzoek zijn er geen duidelijke afwijkingen gevonden behalve een overgevoeligheid voor pijnprikkels. Bij het aanvullende onderzoek zijn er geen afwijkingen aangetroffen en in het bijzonder geen aanwijzingen voor fysieke aandoeningen.

Op grond van de klachten en de bevindingen wordt de diagnose fibromyalgie (FM) gesteld.

Wat is fibromyalgie?

Fibromyalgie (FM) betekent letterlijk: pijn in bindweefsel en spieren. Fibromyalgie wordt ook wel “weke delen reuma” genoemd. Het komt voor bij ongeveer twee op de honderd volwassenen, vooral bij vrouwen in de leeftijdscategorie van 20 tot 60 jaar.

Fibromyalgie is een chronisch pijnsyndroom bestaande uit algemene spierpijn en spierstijfheid gepaard gaande met (soms extreme) vermoeidheid, slaapstoornissen, hoofdpijnen, angsten, depressies, allergieën, concentratie- en geheugenstoornissen, temperatuurverhogingen en darmklachten.

Lichamelijke schade

Voor bedrijfsartsen en andere zorgverleners kan het lastig zijn om mensen met fibromyalgie goed te begeleiden. Enerzijds omdat er sprake kan zijn van aanzienlijk lijden en een onvermogen om goed te functioneren, anderzijds omdat er geen objectiveerbare lichamelijke schade is opgetreden.

Strikt medisch gezien zijn er dus eigenlijk geen redenen om niet aan het werk te gaan, want er is geen schade opgetreden en het valt ook niet te verwachten dat er – door weer te gaan werken – schade aan het lichaam zal optreden.

Aan het woord is dr. H. Cats, sinds 1997 als reumatoloog verbonden aan de Sint Maartenskliniek in Nijmegen en expert op het gebied van fibromyalgie. Naast het uitvoeren van second opinions biedt de Sint Maartenskliniek ook effectieve behandelmogelijkheden voor fibromyalgie.

Hoe wordt de diagnose fibromyalgie bepaald?

“De diagnose FM wordt gesteld op het herkenbare verhaal van deze mensen met een vaak aanzienlijke hoeveelheid aan lichamelijke klachten die veelal samengaan met cognitieve en emotionele klachten. Bij het lichamelijk onderzoek is opvallend dat niet-pijnlijke prikkels een (intense) pijn kunnen veroorzaken – bijvoorbeeld een laken over een been – of dat juist pijn spontaan optreedt. Bij verder onderzoek ontbreken objectiveerbare afwijkingen.”

“Opvallend is de relatie tussen de klachten en fysieke en psychische stress en eerdere traumatische ervaringen. FM kan niet goed begrepen worden vanuit een puur medisch denkmodel. Het biopsychosociale denkmodel (een denkmodel dat uitgaat van biomedische, psychologische en sociale aspecten) daarentegen stelt ons beter in staat om de aandoening met de bijkomende klachten en gevolgen te begrijpen.”

Is fibromyalgie een ingebeelde ziekte?

“FM is een omstreden diagnose. Hoe er ook over gedacht wordt, het is onjuist FM te bestempelen als een modeziekte. De klachten zijn van alle tijden en sinds Adam en Eva zijn de mensen en het menselijke repertoire niet veel veranderd.”

“De manier waarop wij de problematiek benoemen en de aanpak zijn vanzelfsprekend wél van onze tijd. Ook is FM geen ingebeelde zeurziekte. Het lijden van mensen met FM is echt en kan aanzienlijk zijn. De lijdensdruk van mensen met FM die de Sint Maartenskliniek bezochten, bleek gemiddeld hoger te liggen dan die van patiënten met een reumatoïde artritis. Opgemerkt moet worden, dat wij een selectie van mensen met FM zien, namelijk juist die mensen die veel klachten hebben en een grote lijdensdruk ervaren.”

Waarom is het stellen van deze diagnose van belang?

“Ik krijg regelmatig via ICARA werknemers doorverwezen die aanzienlijke klachten hebben en die dreigen vast te lopen of inmiddels vastgelopen zijn in hun werksituatie. Omdat de klachten in veel opzichten overeenkomen met die van patiënten met een vorm van reuma, worden deze mensen vaak naar een reumatoloog verwezen.”

“Over het algemeen kun je FM goed onderscheiden van andere reumatologische ziekten met globaal dezelfde pijnbeleving en bestaat er weinig twijfel over de diagnose. Wij ‘geven’ deze mensen de diagnose FM, omdat we van mening zijn dat bij het ontbreken van een diagnose of bij een onduidelijke diagnose, een behandeling zal falen. Patiënten zullen dan blijven zoeken naar een oorzaak en erkenning van hun lijden. Kostbare tijd en energie die beter besteed kunnen worden aan het werken aan herstel kunnen hiermee verloren gaan.”

“Het stellen van de diagnose kan gezien worden als een vorm van herkenning en erkenning van het probleem en kan het vertrouwen van de patiënt in zijn hulpverleners en de voorgestelde behandeling versterken.”

Wat is een effectieve behandelmethode?

“In een onderzoek uitgevoerd door de Radboud Universiteit en de Sint Maartenskliniek is gebleken dat een groepsbehandeling bestaande uit een combinatie van intensieve oefentherapie en cognitieve gedragstherapie een gunstig effect heeft op de klachten, de zelfredzaamheid en het functioneren.”

“Het bijzondere van de behandelprogramma’s in de Sint Maartenskliniek is dat er bij het samenstellen van de behandelgroepen rekening wordt gehouden met de copingstijl, de mate van ervaren stress en het risico op chroniciteit, Daar wordt het behandelprogramma voor de groep op aangepast.”

“Vanzelfsprekend hoeven niet alle patiënten met FM intensief behandeld te worden. In veel gevallen kunnen een goede uitleg, een coaching door de huisarts en bedrijfsarts, of een enkelvoudige therapie in de eerste lijn volstaan. Gelukkig worden ook elders steeds meer multidisciplinaire behandelingen aangeboden voor mensen met FM.”

Is fysieke belasting nu wel of niet aan te raden?

“Beweging is in de reumatologie mogelijk wel het belangrijkste medicijn. Rust roest! Dit geldt zeker ook voor mensen met een FM. Als bedrijfsarts moet je zien te voorkomen dat de werknemer thuis komt te zitten, er onduidelijkheid bestaat over de aard en ernst van de klachten, de te nemen maatregelen, de behandeldoelen en de vooruitzichten.”

“Een wezenlijk kenmerk van FM is de min of meer afgenomen draagkracht en het niet goed kunnen hanteren van zowel fysieke als psychische stress. Bij de begeleiding van werknemers met een FM zul je hier rekening mee moeten houden. Dit kan een tijdelijke aanpassing van de aard en de zwaarte van de werkzaamheden vragen.”

“Belangrijk is dat de bedrijfsarts en eventueel andere betrokken zorgverleners, in het bijzonder de huisarts of reumatoloog, hun beleid en de afspraken met de werknemer goed afstemmen.”

Zou het mogelijk zijn om door middel van preventieve maatregelen FM te voorkomen?

“Wij zijn het product van een complex samenspel van onze genen en omgevingsfactoren. Onze ouders kunnen wij niet kiezen en de omstandigheden in onze vroege jeugd waarin wij opgroeien en gevormd worden evenmin.”

“Wanneer wij eenmaal volwassen en gevormd zijn, wordt van ons verwacht dat wij ons lot in eigen hand nemen, een goede balans vinden tussen onze mogelijkheden en onze behoeftes en ambities en ons weten aan te passen aan telkens veranderende omstandigheden.”

“Voordat mensen en anderen in hun omgeving beseffen dat zij hierin niet slagen, is er vaak al veel misgegaan en zijn er al verkeerde keuzes gemaakt. Wat echter gebeurd is, is gebeurd en daar verander je weinig aan.”

“Het is daarom belangrijk om als het even kan daar niet op aan te laten komen. Falen in de werksituatie en teleurstelling voor alle betrokkenen is – verwacht ik – mede te voorkomen door tijdens een uitgebreide en kritische sollicitatieprocedure de beste man voor de baan te selecteren.”

“Zo’n zorgvuldige procedure vindt eerder plaats bij hooggekwalificeerd werk dan minder hooggekwalificeerd werk. Gaat het, zoals bij de veertigjarige medewerkster in de casus, eenmaal mis dan kunnen een tijdige herkenning van de problematiek door leidinggevende en bedrijfsarts én een aanpak zoals dat hiervoor in grove lijnen geschetst is, erger voorkomen en zelfs bijdragen aan een verdere ontplooiing van de medewerker.”

Zie hier een You Tube filmpje van een interview met Dr. Cats