Robots en het SER-advies

Als politici vergezichten schetsen, wees dan op uw hoede. Bij IS is er het vergezicht van het kalifaat, en nog wat verder: de hemel. In Nederland is er het vergezicht van de gerobotiseerde maatschappij.

In het SER-advies over de bedrijfsgezondheidszorg wordt een ander vergezicht geschetst: we vergrijzen en iedereen moet dus gezonder gaan leven en werken.

Er is blijkbaar een aantal misverstanden gerezen. Dat komt denk ik omdat we graag vanuit angst denken: “Straks is het niet meer zo mooi als het nu is hoor! Er gebeuren allerlei enge dingen en daar kunnen we ons maar beter op voorbereiden. Wilders had toch gelijk, de Islam staat voor de deur”.

Een misverstand is bijvoorbeeld dat we denken dat we straks meer niet gezonder blijven werken en langer door moeten werken. En die ouderen zijn “zwakker”, minder belastbaar met werk.

In een artikel in het Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde schrijven de professoren van Dijk en Schaufeli – ja mijn eigen professoren – dat het onontkoombaar is: we worden ouder en zwakker en daar moeten we rekening mee houden!

Misverstand nummer twee is dat er banen dreigen te verdwijnen door de verdergaande automatisering. Dankzij minister Asscher (sinds wanneer heeft hij deze profetische eigenschappen?) weten we wat ons bedreigt: een tsunami aan robots die – en daar zul je het weer hebben – vooral de administratieve en laaggeschoolde banen gaan opheffen.

Waarom zijn dit misverstanden? Ik zal het proberen uit te leggen, dat mag u van mij verwachten. Als we straks gemiddeld ouder zijn en minder kunnen presteren, dan praten we over 2030. Dat is echt vlakbij hoor! Voor het juiste perspectief: tien jaar geleden hadden we net de mobiele telefoon. Binnen tien jaar loopt een groot deel van de wereldhandel via het internet.

Maar ik denk dat we in 2030 heel anders naar werk kijken! Hoe heerlijk is het als wij ons straks niet meer laten bepalen hoe hard en hoe lang we kunnen werken, maar hoe goed, prettig en veilig we kunnen werken?

Sterker nog: hoe fijn is het om te weten dat we straks werk helemaal niet meer zien als een onontkoombare bestaansnoodzaak, maar als onderdeel van je leven (een onderdeel dat je vroeger werk noemde).

Robots zijn in 2030 erg handig en prettig. Vergrijzing en “minder belastbaar worden” is dan helemaal geen item meer…

Een utopie? Maybe. Honderd jaar geleden hadden we de lopende band en sindsdien zijn we minder uur gaan werken, is er minder werkeloosheid en zijn we nog nooit zo rijk geweest. En zoals we allemaal weten: de veranderingen gaan steeds sneller!

Waarom dan dat dreigende ‘robotperspectief’ van minister A.? Wil hij ons wakker schudden?

Zou kunnen. Ik vermoed echter dat hij de vakbonden een toontje lager wil laten zingen. Lees je zijn verhaal goed, dan zegt hij: straks zijn er bijna geen werknemers meer en is er nog maar één vakbond, namelijk die voor robottechnici.

Nog maar een handjevol leden dus. (Let op, hier zit een risico beste Maarten A.: deze technici hebben wel weer veel macht, stel je voor dat ze gaan staken! Maar dit terzijde.)

De andere beroepen, zeg maar de adviseurs en ander manageriaal hoog opgeleid volk, zijn geen lid van een vakbond. Terecht, want juist vanuit de vakbonden heb ik nog nooit enige visie op (de toekomst van) werk gehoord.

Samengevat: een perspectief van een politicus is per definitie gevaarlijk en voor veler uitleg vatbaar. En, over tien, twintig jaar leven we in een maatschappij waar we nu geen benul van hebben. Waar werk waarschijnlijk heel anders wordt beleefd dan nu.

Het gaat dan denk ik niet meer om banen, niet meer over belastbaarheid, maar om verdeling van geld en geluk.

En wat betekent dat dan voor de bedrijfsgezondheidszorg? Ik noem het onderwerp hier ook, omdat het mij als bedrijfsarts zelf aangaat. Tenslotte moet ik ook eten en wil ik prettig werken. Het betekent dat we inderdaad – zoals mijn professoren ook zeggen – vanuit een gezondheidsdefinitie moeten gaan werken.

Wat is gezondheid en hoe zorgen we met zijn allen voor een zo gezond mogelijke populatie? Niet omdat Nederland vergrijst, of omdat er robots komen of IS binnenvalt, nee, omdat het fijn is om gezond te zijn. Iedereen vindt gezondheid erg belangrijk.

En op alle fronten kunnen we eraan bijdragen om onze gezondheid te versterken. De baten zijn groot. Zowel op het gebied van prettig leven, als op financieel gebied. Er zijn minder zieken en mensen presteren beter (niet harder… beter).

De bedrijfsgezondheid speelt daar ook een rol. Waarom niet? Tot 2030 dan, daarna is de scheiding tussen werkenden en niet-werkenden niet meer relevant. Het vraagt wel om een bredere kijk op gezondheid. Van ons allemaal, van werkgevers, huisartsen, ziekenhuizen en ondernemingsraden. Laten we eerst gezamenlijk deze visie gaan delen.

Beste SER, waarom dan weer meteen denken in structuren en hoe we het gaan organiseren? Dan gaat alle energie zitten in besturen, protocollen, kwaliteitscertificeringen en reorganisaties? Eilandjes en betalingsstromen.

Straks komt de bedrijfsgezondheidsdienst weer terug, regionaal, met vakbonden in het bestuur. En waarom wilden we daar ook al weer vanaf en werd de markt opengegooid in 2005?

Maar, er is meer aan de hand. Ook de WRR riep al iets over de voedselvoorziening: meer groen, meer gezondheid, minder footprint. Kortom: niet meer zo veel en zo goedkoop mogelijk, maar bewust produceren en consumeren, verder denken dan je eigen kleine huisje.

Zie ik een steeds grotere overheidssturing? Met labels, stoplichten, belastingstrucs. De trend lijkt staatskapitalistische sturing, zoals Rusland. Dan loert er ook de bureaucratisering, wat is dodelijker voor creativiteit!

Mijn goede vriend John, nooit verlegen om een creatief idee, stelde voor om elke man of vrouw een robot te laten adopteren. Die robot zou vervolgens het geld verdienen, terwijl de man of vrouw thuis allerlei maatschappelijke of egoversterkende activiteiten zou kunnen ontplooien. (Het deed mij denken aan een ander wenkend perspectief: namelijk de 4-urige werkweek, waar ik u meerdere keren over heb doorgezaagd.)

In Zweden laten mensen zich overigens al bijstaan door robots ‘hubots, the real humans, zie nl.wikipedia.org/wiki/%C3%84kta_m%C3%A4nniskor

Er blijven wel vragen over: stel dat er flink gerobotiseerd gaat worden, wie zorgt er voor de mentale gezondheid van de robots?

Of: stel dat we door IS worden overgenomen, wat betekent dit voor de werkgelegenheid en ons geluk? Zo ziet u, ook ik weet niet alles.