Onderpresteren en overraporteren

Een vrouw meldt zich regelmatig ziek op haar werk. Ze heeft klachten als hoofdpijn, vergeetachtigheid en vermoeidheid. De bedrijfsarts verwijst haar voor een medische expertise naar een neuroloog. Haar klachten worden volgens de bedrijfsarts als niet objectiveerbaar aangemerkt.

De neuroloog op zijn beurt vindt het verhaal van de vrouw inconsistent en adviseert de bedrijfsarts een neuropsychologisch onderzoek uit te laten voeren. De vrouw scoort vervolgens positief op de testen van het neuropsychologisch onderzoek. Maar wat zegt dit eigenlijk?

Aan het woord laten we neuropsycholoog dr. Jos de Jonghe. Hij is onder andere verbonden aan DC VerzuimDiagnostiek, een centrum dat medische expertises verricht voor bedrijfs- en verzekeringsartsen.

De Jonghe is gespecialiseerd in Symptoomvaliditeitstesten (SVT’s). Deze testen maken onderdeel uit van een neuropsychologisch onderzoek.

Waarom wordt neuropsychologisch onderzoek ingezet door bedrijfsartsen?

“Met neuropsychologisch onderzoek meten we iemands cognitieve vaardigheden, zoals korte- en langetermijngeheugen, concentratievermogen of reactiesnelheid. Geregeld wordt dit onderzoek ingezet om redenen voor verzuim of arbeidsongeschiktheid te beoordelen. Neuropsychologisch onderzoek maakt inzichtelijk wat de aard en ernst is als gevolg van een hersenbeschadiging. Of andersom: als iemand moeite heeft met bepaalde activiteiten in het dagelijks leven dan gaat de neuropsycholoog na of dit valt te verklaren door een beschadiging of storing in de hersenen.”

Wat meet een neuropsycholoog precies met een SVT?

“SVT’s, ook wel Performance Validity Tests genoemd, zijn quasi geheugentests om na te gaan of iemand zich in voldoende mate inzet tijdens het neuropsychologisch onderzoek. Ik noem het ‘quasi’ omdat de test vaak wordt gepresenteerd als een geheugentest maar dat in feite niet is. De cliënt denkt dat het geheugen wordt onderzocht. In feite gaat het om zeer eenvoudige tests op aandacht en opmerkzaamheid, die zelfs patiënten met lichte dementie goed kunnen maken. Bij geringe inzet presteert een persoon onder het niveau van wat hij of zij in werkelijkheid kan. Er is dan sprake van onderpresteren.”

“onze telefoonnummers zeggen iets over de plannen die god met ons heeft”

“Ook zijn er vragenlijsten met daarin atypische psychische klachten die bijna nooit voorkomen. Zo zou een persoon met dit type klachten kunnen zeggen: ‘Ik geloof niet dat telefoonnummers toevallig zijn, onze telefoonnummers zeggen iets over de plannen die god met ons heeft’. Een hoge score duidt op het overrapporteren van klachten. Daar bedoel ik mee dat iemand bewust doet alsof hij bepaalde psychische klachten heeft, hij wendt het voor. Deze twee aspecten, onderpresteren en overrapporteren, vormen de kern van SVT’s.”

Wat zegt een positieve score op een SVT ?

“Een positieve score betekent zoveel als een thermometer die koorts aangeeft. De oorzaak is niet direct duidelijk, wel dat er sprake is van onderpresteren. Het motief waarom iemand onderpresteert, is er niet mee onderzocht.”

“Een bijzonder geval is ‘responderen onder kansniveau’. Dit houdt in dat een persoon aantoonbaar slechter scoort dan wanneer hij willekeurig had geantwoord. In dit geval kun je aantonen dat iemand weet heeft gehad van het feit dat hij foute antwoorden gaf.
Bij mildere vormen van onderpresteren ligt het voor de hand dat er sprake is van een intern (psychisch) of extern (sociaal) motief. Een intern motief kan zijn dat iemand iets beleeft aan het onderhouden van het contact met de arts die hem of haar behandelt voor de klachten. Een extern motief is bijvoorbeeld het verlies van uitkering of werk.”

“Scoort een cliënt positief op een SVT dan zijn de uitslagen op de overige neuropsychologische onderzoeken minder betrouwbaar. Er spelen immers interne of externe motieven. De uitslagen geven hooguit de ondergrens aan van wat de onderzochte persoon kan.”

Zijn de scores op de SVT wel betrouwbaar?

“Als de bedrijfsarts iemand verwijst voor onderzoek, is het voor de cliënt en voor de onderzoeker belangrijk om te weten of de resultaten betrouwbaar zijn. Soms wordt aangevoerd dat vermoeidheid en pijn de test beïnvloeden. Literatuuronderzoek uit 2015 laat zien dat onderpresteren vooral met motivatie samenhangt en niet met vermoeidheid of pijnklachten. Een positieve uitslag op een test voor onderpresteren hangt met andere woorden niet af van een ‘slechte dag hebben’ of ‘niet goed in je vel zitten’.”

“De SVT’s zijn betrouwbaar en laten zien dat patiënten met pijnklachten als gevolg van bijvoorbeeld reuma niet onderpresteren. Ook leidt de ernst van depressie of/en psychose vaak niet tot een vals positieve uitslag op de test.”

“De conclusie is dat vermoeidheid, pijn of mentale gesteldheid de uitslag op dit type test niet ondermijnen. Is de test positief, dan heeft iemand zich minder ingespannen dan dat hij eigenlijk kan. Een andere verklaring is onwaarschijnlijk.”

Hoe zit het dan met mensen die hersenaandoeningen hebben?

“We kunnen de waarde van een positieve SVT in twijfel trekken bij ernstige (hersen) aandoeningen zoals intoxicaties, een delier, gevorderde dementie, een beroerte of ernstig traumatisch hersenletsel.”

“Mensen met een ernstige hersenaandoening hebben geregeld last van aandachtsstoornissen. Dat kan ertoe leiden dat zij de nieuw aangeboden informatie uit een neuropsychologische test – woorden, afbeeldingen en cijfers – onvoldoende registreren en vervolgens niet kunnen onthouden. Ik maak hierbij de kanttekening dat ook een fors aandachtsgestoorde patiënt in het ergste geval willekeurig zal antwoorden. Met als gevolg dat nog altijd een 50 procent score wordt behaald bij een herkenningstaak met alleen maar ja/nee antwoorden. Een score onder dit niveau van willekeurig antwoorden – een kansniveau – lijkt onverenigbaar met ernstige hersenaandoeningen. Het wijst eerder op bewuste manipulatie. De onderzochte persoon heeft zich gerealiseerd wat de foute en goede antwoorden waren tijdens onderzoek.”

Hoe zit het dan met iemand die ADHD of ADD heeft?

“ADHD valt onder de relatief milde stoornissen van de aandacht. Met forse stoornissen in de aandacht bedoel ik meer de delirante, dementiële beelden, ernstig hersenletsel, etc. Met andere woorden, bij een evidente neurologische patiënt is het niet raadzaam een SVT af te nemen, omdat ernstige aandachtsstoornissen tot vals positieve SVT-uitslagen kunnen leiden.”

En dan is er een positieve uitslag. Wat voor soort advies breng je uit richting de bedrijfsarts?

“Positieve uitslagen op symptoomvaliditeitstests geven dus geen directe verklaring waarom de persoon zo heeft gehandeld tijdens het testen. Motieven zijn vaak individueel bepaald. Soms wil men benadrukken ziek te zijn, in andere gevallen wendt men klachten voor om verantwoordelijkheden te vermijden.”

“Uit een eerste analyse van neuropsychologisch onderzoek in het kader van verzuim en arbeidsongeschiktheidsbeoordeling blijkt dat onderpresteren veel voorkomt. Overrapporteren komt net zo vaak voor als onderpresteren, de correlatie tussen deze twee maten is hoog. Ongeveer 50 procent van de onderzochten scoort positief op SVT’s.”

“Verwijzers, zoals bedrijfs- en verzekeringsartsen doen er goed aan zich te realiseren dat een positieve uitslag zeer waarschijnlijk niet kan worden toegeschreven aan vermoeidheids- en pijnklachten, maar aan meer of minder bewust te weinig inspanning leveren. Daarmee start voor de bedrijfs- of verzekeringsarts een zoektocht naar de motivatie achter dit gedrag.”

“De bedrijfsarts bespreekt het rapport met de cliënt en geeft bij P&O of de werkgever aan of er wel of geen beperkingen aanwezig zijn. P&O kan dan samen met de cliënt de vervolgstappen van de re-integratie afspreken.”

© BG magazine

[button color=”blue” size=”” type=”square” target=”” link=”https://www.verzuimdiagnostiek.nl/”]DC VerzuimDiagnostiek is gespecialiseerd in medische expertises. Aan dit centrum is een team van ruim zestig medisch specialisten verbonden. Op aanvraag van bedrijfsarts, verzekeringsarts of medisch adviseur verrichten zij onafhankelijke expertises volgens de NVMSR-richtlijnen. Cliënten kunnen terecht voor een groot aantal specialismen: van orthopedie tot cardiologie en van reumatologie tot neuropsychologie. De expertises, met eventueel aanvullend onderzoek, worden uitgevoerd in Amsterdam, Heerenveen, Schiedam of Maastricht. Door de diversiteit aan specialismen is veel kennis in huis. DC VerzuimDiagnostiek stimuleert de uitwisseling van kennis, ervaringen en feedback en nodigt daarom geregeld bedrijfs- en verzekeringsartsen uit voor geaccrediteerde nascholingen.[/button]