Maak de banaan bespreekbaar!

Welke veiligheidscultuur bestaat er binnen de organisatie? Geven leidinggevenden en collega’s het goede voorbeeld? Of is de cultuur binnen het bedrijf vergelijkbaar met een kooi met apen…

In deze artikelenreeks belichten leden van de Beroepsvereniging van Arbeids- en Organisatiedeskundigen hun dagelijkse praktijk. In deze editie Edith Groenendaal van Prevaro Organisatie Advies.

Onderstaande tekst kreeg ik ooit van een van mijn cursisten en is typerend voor de manier hoe mensen in organisatieverband hardnekkig kunnen blijven vasthouden aan oude normen en waarden.

“Men neme een kooi met apen. In de kooi wordt een banaan opgehangen, daaronder staat een trap. Het duurt niet lang of er gaat een aap naar de trap. Echter, zodra hij er een voet op zet worden alle apen natgespoten! Een poosje later probeert dezelfde aap het nog eens met hetzelfde gevolg: alle apen nat.

Een andere aap probeert het nog eens: weer alle apen nat. Als er daarna nog een aap de trap op wil, zullen de anderen hem dat beletten.

Nu halen we één aap uit de kooi en brengen een nieuwe binnen. De nieuwe aap ziet de banaan en wil de trap op. Tot zijn grote schrik springen alle andere apen hem op zijn nek. Na nog een poging weet hij het: als hij de trap op wil, wordt hij in elkaar geslagen.

Dan halen we een tweede aap uit de kooi en brengen een nieuwe binnen.
Deze gaat naar de trap en krijgt een pak slaag. De vorige nieuwe neemt enthousiast deel aan de afstraffing.

Een derde oude aap gaat eruit en een derde nieuwe komt binnen. Hij gaat naar de trap en krijgt slaag. Twee van de apen die op hem inbeuken hebben geen idee waarom je de trap niet op mag. Oude aap vier eruit en nieuwe aap vier erin, enzovoort, tot alle apen – die ooit het natspuiten hebben meegemaakt – vervangen zijn.

Toch gaat nooit meer een aap de trap op. Waarom niet? Dat doen wij hier gewoon niet!”

Gedrag is beïnvloedbaar

Een aantal dagen in de week zit ik bij mijn klanten om wereldbeelden uit te wisselen ter versterking van hun organisatie. De mens in de organisatie zien we daarbij als dé centrale spil en is daarom ook ons centrale onderwerp.

Dat betekent niet dat we alleen over de mens praten. Want de organisatie om de mensen heen heeft vaak een grote invloed op het gedrag dat zij laten zien. Daarmee suggereer ik, dat gedrag te beïnvloeden is, dat klopt! Maar makkelijk is dat niet.

Ik neem jullie mee naar een gesprek dat ik onlangs voerde met een KAM-manager.
Het bedrijf heeft een veiligheidsmanagementsysteem ingevoerd en registreert ongevallen en bijna-ongevallen.

Tijdens het gesprek viel mij op dat er vaak als oorzaak “onoplettendheid” werd aangegeven. Daarmee kun je zeggen: ik heb onderzoek gedaan, het ongeval had voorkomen kunnen worden als de medewerker maar beter had opgelet! Gelukkig zijn er geen doden gevallen. Case closed.

Helaas vallen er in Nederland – en ver daar buiten – nog zeer regelmatig doden. Zijn deze allemaal terug te voeren op “onoplettendheid”? Ja, uiteindelijk vaak wel. Er is altijd wel iemand die ergens niet heeft opgelet…

Veiligheidscultuur

Wat mij mateloos boeit is wat de reden is waarom iemand niet heeft opgelet. Waardoor werd de medewerker afgeleid? Was het iets wat in de omgeving gebeurde? Iets in de organisatie wat hem dwars zat? Of had hij net de avond ervoor ruzie gehad met zijn vrouw? In welke gemoedstoestand bevond de medewerker zich? Hoe kwam dat dan? Hoe is hij die ochtend op gestaan?

Maar ook: welke veiligheidscultuur bestaat er binnen de organisatie? Geven leidinggevenden en collega’s het goede voorbeeld? Of is de cultuur binnen het bedrijf vergelijkbaar met die kooi apen? Aloude normen en waarden of vastgeroeste patronen zijn moeilijk te doorbreken. Vooral als mensen de noodzaak niet zien: ‘het is toch altijd nog goed gegaan’ en ‘dat gebeurt hier niet’ zijn veel gehoorde dooddoeners.

Veilig gedrag

Gelukkig komen we de discussie over wat ‘veilig gedrag’ is steeds vaker tegen en vinden de A&O-er en de veiligheidskundige elkaar hier al regelmatig. Het beïnvloeden van gedrag is lastig en vereist dat je ingrijpt op allerlei niveaus: van procedures en reglementen tot management en directie. En natuurlijk de op medewerkerniveau zelf. Het veranderen van een cultuur is essentieel en vergt geduld en inlevingsvermogen van de A&O-er.

Het in gesprek raken met medewerkers op de werkvloer is nog vele malen interessanter dan praten met een KAM-manager. Want ga je met oprechte interesse vragen stellen aan je medewerker, dan is dat al een interventie op zich! Wedden dat die medewerker die dag net even iets anders naar huis gaat dan dat hij binnenkwam?

Probeer het maar eens, misschien red je er mensenlevens mee! Al zul je dat waarschijnlijk nooit zeker weten…

 

Deel dit artikel