Klimaatverandering en arbeidsgezondheid: de gevolgen
Arbo, Arbodienst, Arbozorg, Gevaarlijke stoffen, arbeidsongeschikt, Artikel, beroepsziekten, gezondheid, Ziekte van Lyme

“Ach een graadje warmer, heerlijk toch?!”
Dit is al snel een reactie die je hoort als het over ons klimaat gaat. Mooie zomers, een lekker warm voorjaar en ja, we missen wel het jaarlijkse schaatsen op natuurijs, nog niet te spreken over de Elfstedentocht; die willen we natuurlijk ieder jaar!
Maar de klimaatverandering stemt inmiddels ook veel mensen somber. Jaar na jaar worden hitte records verbroken, de ijskappen smelten en de bosbranden nemen toe. Er zijn zelfs termen voor als “klimaatdepressie” of “eco-angst”.
En dan is er nog een andere kant van de klimaatverandering waar we de gevolgen nog niet helemaal van kunnen overzien. Dat heeft te maken met onze arbeidsgezondheid. Ik denk dat we nog wel verrast gaan worden door effecten die we nú zelfs nog niet kennen, maar een aantal wil ik in dit artikel graag met je delen.
Klimaatverandering en arbeidsgezondheid
Neem de recente acties van de boeren en bouwers, een ongekend fenomeen. Klimaatverandering en de maatregelen tegen de nadelige gevolgen: die zullen ons leven meer en indringend beïnvloeden. Stikstof blijkt conflictstof. Kan het broeikaseffect ook bonje geven in het domein arbeid en arbeidsgezondheid?
Ik doorzocht wat wetenschappelijke literatuur en zag netelige nieuwe kwesties. Wetenschappers, die de invloed van klimaatverandering op arbeidsgezondheid bestuderen, trekken de conclusie dat er drie categorieën risico’s zijn:
Risico 1 – Bestaande, bekende risico’s worden intenser of frequenter
Denk aan weersomstandigheden, hitte, natuurbranden, infectieziekten en luchtvervuiling. Met de warmte tijdens de Nederlandse zomers zijn ‘tropenroosters’ inmiddels een belangrijk arbo-instrument.
Risico 2 – Nieuw opkomende risico’s
Denk hier aan andere insecten en organismen die een ziekteverwekker kunnen overbrengen.
Maar ook andere werking van middelen als (meer nodig geachte) pesticiden en een toename van allergene stoffen in de omgevingslucht. Door temperatuurstijging kunnen bijvoorbeeld de uit China afkomstige mug Aedes Albopictus en de Zuid-Europese zandvlieg zich hier permanent vestigen: met de tropische ziekte leishmaniasis, knokkelkoorts en het West-Nijlvirus als gevolg. Nederlandse bedrijven die tropische producten importeren, ervaren de risico’s helaas al.
Risico 3 – Risico’s die voortkomen uit de reactie, hoe mensen, arbeidsorganisaties en economie reageren op klimaatverandering
Er ontstaat nieuw werk in hernieuwbare energie, recycling, koolstofvastlegging en “groene industrieën”. Een bitter voorbeeld in Nederland is hoe een onderhoudsmonteur bij brand in de turbine van een windmolen overleed, hij kon niet wegkomen.
In Mexico is onderzoek gedaan naar de hitte op een groot terrein met zonnepanelen voor energieopwekking. Het arbeidsgeneeskundige advies was om de werknemers het onderhoudswerk bij voorkeur ’s nachts te laten doen: een oplossing met ook weer nieuwe uitdagingen. Want binnen de werkcultuur was ’s nachts werken in combinatie met zonnepanelen niet gebruikelijk; dit vraagt namelijk om aanpassingen in facaliteiten als beveiliging, verlichting, etc. maar ook om sociale aanpassing.
Getroffen groep: boeren en bouwers
Getroffen werknemers vind je vooral in de sectoren landbouw en visserij, transport en ander werk buiten zoals de bouw. Risicogroep zijn in het bijzonder de mensen met langdurig lichamelijk zwaar werk.
Voor de bouw wordt voorzien dat de warmte noopt tot meer prefabricatie, in bedrijfshallen. Dat geeft nieuwe opgaven: klimaat- en stofbeheersing, akoestiek, lichtere maar wel beschermende werkkleding; en de vraag of bouwvakkers wel ‘naar binnen’ willen.
De ziekte van Lyme
Deze ziekte rukt op in Nederland sinds de jaren ‘90. Inmiddels ziet het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Lyme als beroepsziekte en heeft de Beroepsvereniging van bedrijfsartsen een richtlijn Arbeid en Lyme. Deskundigen voorspellen dat de ziekte van Lyme in al zijn uitingsvormen, exponentieel vaker voorkomt in de VS naarmate het klimaat warmer wordt. Dat dit voor Nederland ook gaat gelden, lijkt aannemelijk.
De Nederlandse Lymevereniging meldt op haar site “steeds vaker problemen met arbeidsongeschiktheid” voor Lymepatiënten die langere tijd ziek zijn. Immers, hun problemen zijn niet eenvoudig te diagnosticeren als ziekte van Lyme.
Ook Nederlandse vaktijdschriften over agrarisch werk en natuurbeheer gaan ervan uit dat het aantal teken groeit door klimaatverandering. Wetenschappers zijn stellig over de toename van teken en tekenbeten, maar minder uitgesproken over de samenhang met klimaatverandering. Het gezaghebbende RIVM laat zich hier niet over uit, maar schrijft wel: “Onder gunstige omstandigheden kunnen teken zelfs in de wintermaanden tot bijten komen.”
De beperkingen die de ziekte van Lyme heeft op de arbeidsgeschiktheid zijn niet eenduidig omdat er verschillende uitingsvormen zijn waarin Lyme zich openbaart en de beperking op het werk afhankelijk is van het type werk dat iemand doet.
De volgende klachten kunnen onder meer voorkomen:
In een later stadium (maanden tot jaren na een tekenbeet) kan zwelling en pijn aan een of meerdere gewrichten ontstaan, vooral in de armen en benen. Ook kunnen huidaandoeningen of hartproblemen ontstaan. De klachten dienen beoordeeld te worden in relatie tot de werkzaamheden die werknemer verricht en wat hiervan het effect is op de beschikbare mogelijkheden. |
Weinig zekerheden, veel verrassingen
Eén middel tegen arbeidsgezondheidskundige risico’s door klimaatverandering bestaat niet. Er zijn weinig zekerheden, behalve dat ons nog veel verrassingen te wachten staan.
Lyme is een voorbeeld van de complexiteit van klimaatverandering en (arbeids)gezondheid. We dachten in Nederland de ziekte inmiddels redelijk te kennen, inclusief adviezen voor preventie en behandeling. Het broeikaseffect maakt mogelijk de teek tot een ‘jaar-rond’ risico, maar wetenschappelijke zekerheid ontbreekt.
De beeldvorming over (beroeps)ziekten door klimaatverandering ontwikkelt zich wel. De Centrale Raad van Beroep behartigt vooral geschillen inzake arbeidsongeschiktheid. We zochten op de website Rechtspraak.nl naar CRvB-uitspraken waarin de ziekte van Lyme een rol speelt. Vanaf 2000 tot en met 2018 groeit elk jaar het aantal, tot totaal 63 zaken. Zoektermen knokkelkoorts, dengue en tropische ziekte geven enkele maar wel vrij recente resultaten.
Wat betekent het voor de beroepsgroep?
Arbeidshygiënisten, casemanagers, bedrijfsartsen en functionarissen die vanuit hun rol zicht hebben op gevolgen van klachten bij werknemers die voortkomen uit een door het klimaat veranderende omgeving, dienen hun toetsingsmechanismen aanpassen.
Omdat er nog zoveel onbekend is, is het vooral belangrijk om in deze fase flexibel te zijn in de beoordeling en wellicht breder te kijken naar oorzaken.
Specifiek voor Lyme betekent het dat risico-inventarisaties van werkomstandigheden in een groene werkomgeving voorzien moeten zijn van items vanuit de CBO-richtlijn Lymeziekten. Dat wat we nog niet weten vraagt voor nu vooral om zorgvuldig onderzoek bij problemen, met open mind, oog en oor voor het mogelijk nieuwe. Oplettendheid, voorzorg en aandacht zijn wezenlijk!
Belangrijkste bron: Oxford Research Encyclopedia, november 2019