Interview Saskia Kalb: angst op het werk

Angst – op je werk bijvoorbeeld – kan beklemmen, maar angst kan ook een leermeester zijn.

Dat ondervond econome Saskia Kalb, die al vanaf haar zestiende met angststoornissen leefde.

Omdat ze geen resultaat boekte bij therapeuten, besloot ze zelf op onderzoek te gaan.

Ze studeerde psychologie en bestudeerde alle aanverwante disciplines die ze in haar boek ‘De schoonheid van angst‘ beschreef. Met dit boek wil ze handvatten aanreiken aan mensen die in vergelijkbare situaties zitten.

Hoe herken je angst bij iemand, bijvoorbeeld in je team, in je bedrijf?

“Als je de ruimte ervoor geeft, als iemand zichzelf durft te zijn, dan zal hij er bij voorkeur zelf mee komen. Zo niet, dan denk ik dat een teruggetrokken karakter soms wel een telltale is, of iemand die weinig initiatieven toont.

Het kunnen ook mensen zijn die niet graag meedoen aan borrels, teambuilding sessies en andere sociale events, mensen die liever even een rustmoment opzoeken. Daarom is een kantoortuin ook zo funest voor mensen met een introvert en/of angstig karakter. De veelheid aan prikkels doet de emmer eerder overstromen dan bij anderen, juist omdat een angstige mens meer dingen ziet, hoort, ruikt en voelt. Hij moet ruimte krijgen om op te laden.

Maar angst laat zich ook graag maskeren in culturen waarin angst niet getolereerd wordt. Dan kan het door Freud geformuleerde verdedigingsmechanisme van reactieformatie toeslaan. Men gaat een als sociaal onwenselijk geachte emotie vervormen naar een wenselijke. En gaat zich bijvoorbeeld heel assertief of zelfs verbaal agressief voordoen, in plaats van stil, timide en teruggetrokken. Je hebt dan een valse extravert gecreëerd in je bedrijf. Ik was er zo een, en dat was een belangrijke reden voor mijn burn-out.”

Hoe maak je angst bespreekbaar?

“Mijn ideaal zou zijn dat het taboe zo ver verdwenen is, dat het bespreekbaar wordt in een sollicitatiegesprek. Dat men dat wat voorheen alleen als een zwakte werd gezien, ook als positief kan zien. Dat men de mens toch meer holistisch gaat zien, niet alleen privé, maar ook in de werksfeer.

Ik heb me vroeger vreselijk geërgerd aan de bijna standaardzin in vacatureteksten ‘de geschikte kandidaat is stressbestendig’. Niemand is stressbestendig, wat een onzin! Met wat voor maatschappijbeeld zadel je vaak jonge mensen op. Iedereen kan overigens wel meer stress verdragen als hij zichzelf mag zijn, dan hoeft hij niet zoveel energie te verspillen aan het ophouden van de schijn.

Het zou veel mooier zijn als er stond ‘de geschikte kandidaat is een authentiek mens’, maar dat is een utopie helaas. Mensen zullen zich altijd in meer of mindere mate anders voordoen. Want een van de grootste drijfveren van de mens is ‘ergens bijhoren’. Dus trek je de kleding aan die bij de groep hoort en zet je het masker op dat je de meeste kans geeft om geaccepteerd te worden.

Die drang zullen we nooit helemaal verliezen, want die is biologisch ingegeven, bij een groep horen had van oudsher – en heeft dat nog steeds – overlevingswaarde. Het geeft een gevoel van veiligheid.

Mensen zullen zich altijd in meer of mindere mate anders voordoen

Maar om terug te komen op je vraag: ik denk dat HR-managers in eerste instantie nog meer alert gemaakt moeten worden op het signaleren van angstige karakters en juist de positieve kanten hiervan. Dat maakt het bespreken van de angst veel makkelijker, want de werknemer zal zich eerder eerlijk uiten.

Zo wordt het ook makkelijker om de juiste persoon op de juiste plek te zetten, want het is funest om een rondje met een houten hamer door een vierkantje te forceren, zoals we als kinderen deden, zowel voor de betrokkene, als voor het bedrijf.”

Los je het daarmee op?

“Ja, zeker. Vooral een gevoel machteloosheid leidt tot een burn-out. Het idee alleen te staan en er niet over te durven spreken, vergroot dit gevoel van machteloosheid, want het is dan moeilijker om om hulp te vragen. Als bij voorbaat de kaarten open op tafel liggen, dan zal iemand met een angstig karakter veel beter floreren.”

In een interview in Trouw zeg je: “Ik zou het liefst iemand met angst in mijn team opnemen”. Kun je daar voorbeelden van geven?

“Mijn boek heet niet voor niets ‘De schoonheid van angst’. Ik beschrijf daarin een groot aantal wetenschappelijke onderzoeken, waaruit gebleken is dat mensen met een angstige aanleg vaak een goed geheugen, een groot doorzettingsvermogen en een open manier van denken hebben.

Bovendien is aangetoond dat ze heel vaak bovengemiddeld intelligent, gemotiveerd, weerbaar, empathisch, ontwapenend, tolerant, overtuigend, zorgzaam en altruïstisch zijn. Dat lijkt me voldoende om gewilde kandidaten te zijn voor een veelheid aan functies.

Maar je moet ze niet vleugellam maken door een angstcultuur. En daarmee bedoel ik een cultuur waarin veel angst heerst, of sterker nog, waarin men heerst door angst te zaaien. En waarin men de geoogste angst vervolgens niet tolereert.

Één op de vijf CEO’s heeft psychopathische trekken

Om aan te geven hoe scheef onze westerse cultuur is: uit onderzoek blijkt dat één op de vijf CEO’s psychopathische trekken heeft. Een op de vijf! Daar schrok ik van, maar helemaal verbaasde het me ook niet.

Een van de onderscheidende kenmerken van de psychopaat is, dat hij geen angst kent, niet bij zichzelf en dus ook niet bij de ander. Hij is dus ook meer geneigd om risico’s te nemen. En met hoge risico’s gaat een hoog gewin samen. Of een hoog verlies, maar hij focust uiteraard graag op zijn successen, dus vooral die worden gecommuniceerd.

Maar de grap is dat de angstigere mens weliswaar minder risico’s neemt, maar ook veel beter is in het inschatten van gevaar en dus kansrijkere projecten aan zal gaan. Zijn succesratio is gelijkwaardig.”

Hoe ga je om met een angstcultuur in je bedrijf? Hoe herken je het überhaupt?

“Een angstig aangelegd mens floreert niet in een zogenaamde Adam I-cultuur. Adam I is een alfa-persoonlijkheid die goed gedijt in de huidige westerse cultuur, waarin financieel succes en sociale status belangrijk zijn.

Adam II daarentegen is introverter en gevoeliger. Hij voelt zich minder goed bij een klimaat van hoge prestatiedrang met een sterke focus op actie en geld. Hij heeft een goed ontwikkeld moreel kompas en wil liever een goed mens zijn, een goede teamspeler, dan een grootverdiener.

Waar Adam I het maximale uit het leven wil halen, wil Adam II het beste uit zichzelf halen. Tot de Tweede Wereldoorlog waren de twee Adams in balans, was er ruimte voor beiden, maar daarna brak een tijd aan van trots, machismo en daadkracht. De kwaliteiten van Adam II werden als ‘zwak’ gezien en dat creëert uiteraard een angstcultuur.

Na de Tweede Wereldoorlog brak er een tijd aan van trots, machismo en daadkracht

De Adam II mens kan zich dus maar beter anders voordoen dan hij is en dat accentueert zijn toch al ingetogenere, angstige karakter nog meer. Want blijkbaar is wie hij is niet goed genoeg. Hij kan maar beter zijn mond houden en gewoon proberen te doen wat van hem gevraagd wordt, niet te veel initiatieven ontplooien.

Dit alles is natuurlijk gechargeerd en gepolariseerd, maar ik denk dat de kern van dit verhaal nog klopt. Het geldt in ieder geval zeker nog voor de financiële sector waar ik uit kom, al is er gelukkig tegenwoordig wel meer aandacht voor de psyche dan vroeger.”

De angst in coronatijd? Was dat anders dan ‘normaal’?

“Angst voor corona, zeker in de beginfase toen er nog zeer veel onbekend was, was een concrete angst. Ik zou zeggen, als je toen helemaal geen angst ervaren hebt, of onrust – wat een milde angst is – dan ben je misschien platgezegd niet goed bij je hoofd.

Er is altijd en bij iedereen – behalve bij psychopaten en een kleine groep onfortuinlijke mensen met een hersenafwijking – een bepaalde basisangst op de achtergrond aanwezig. Dat is wat ons voortstuwt in het leven. Het is zijn angst die Charles Darwin, die last had van paniekaanvallen, ertoe dreef om op het schip de Beagle de wereld te gaan verkennen.

Zie angst niet als een vijand, maar als een vriend

Mijn advies is om de angst niet als een vijand te zien, maar als een vriend, en dat kun je leren. Zoals rugpijn een fysieke pijn is die je aanzet om rust te nemen of om hulp te zoeken, is angst een gevoelspijn, die je aan wil zetten tot actie. Je kunt de rugpijn in eerste instantie misschien beter proberen te bestrijden met kennis en oefeningen dan met pijnmedicatie. Hetzelfde geldt voor angst.”

Als therapieën niet echt werken, wat moeten mensen die angst bij zichzelf herkennen dan doen?

(met een lach) “Mijn boek lezen! Maar serieus: ik meen oprecht dat het goed is als mensen deze angst zouden gebruiken om zichzelf beter te leren kennen. Ga op onderzoek naar jezelf. Waarom maak je wel verre reizen om andere culturen beter te leren kennen, terwijl je niet de moeite neemt om jezelf goed te leren kennen? Ga eens op reis in je hoofd en je zult veel geestelijke rijkdom opdoen. Hermann Hesse zei het zo mooi: ‘Angstige mensen zijn het sterkst van geest en het rijkste in gaven’!”

‘De schoonheid van angst’ laat in detail zien hoe het voelt om met een angststoornis te leven. En, belangrijker, het bevat ook alles wat Saskia Kalb geleerd heeft en haar heeft geholpen tijdens haar worsteling met angst. Angst kan bijvoorbeeld een goede leermeester zijn en een angstig karakter brengt veel mooie eigenschappen met zich mee. Angst hoort bij het leven zoals mieren bij een picknick. Dit boek is voor iedereen die lijdt aan een vorm van angst of zorgelijkheid, iedereen die iemand kent die angstaanvallen heeft en iedereen die onze innerlijke demonen beter wil leren begrijpen >>> Bestelinformatie ‘De Schoonheid van angst’