Corona: de schuldvraag

Alsof God de ergste pijn wil verzachten zond Zij ons prachtig voorjaarsweer. Stel je voor dat het druilerig koud winterweer was geweest, in de zekerheid dat we nog twee maanden thuis moeten zitten, terwijl het al om vijf uur donker is. Horror!

Nu de eerste crisis rond SARS-CoV-2 virus pandemie voorbij is, gaat het nu over: wat deden we fout en wat nu?

Wat deden we fout? Van alles, maar daar ga ik het nu niet over hebben. Geen schuldvraag nu.

De dagen rond Pasen spreek ik de hele dag in mijn bedrijfsartsenrol mensen uit de zorg die zich zorgen maken, getest (willen) worden, zelf risico lopen, of doodsbenauwd zijn cliënten te besmetten. En wat kan ik hen bieden dan de inzichten van anderen?

1 – De zorg zal fundamenteel veranderen. Preventie wordt hoofdmoot

Dit behoeft geen betoog, zie ook mijn vorige column. Een leger betekenisgevers put zich uit in verre horizonten, waarin sociale revoltes en keiharde hardleersheid met elkaar om voorrang vechten.

Terwijl de verstandige mensen ons grootse of misantropische vergezichten geven, moeten we echter beseffen dat we geen rationele wezens zijn en dat angst, opportunisme en sociale driften ons zullen leiden.

De vraag is in mijn ogen dan ook: wie en hoe kanaliseer je deze driften? Is het de staat die ons gaat helpen ons te beheersen en niet af te drijven in anarchie of besluiteloosheid?

De staat is nu zo sterk aanwezig dat er de facto een centraal geleide economie is neergezet in enkele weken tijd. Een soort NEP, Nieuwe Economische Politiek, die u zich wellicht herinnert; een schijnbaar succesvolle periode in de aanloop van het machtige sovjetrijk, die werd gevolgd door de periode van Stalin, nou dan weet u het wel.

2 – De staat zegeviert

Ja waarom niet? In barre tijden kijken we naar Vadertje Staat. Om het straks weer snel los te willen laten, want al te veel bemoeienis heeft zijn nare kanten, zoals we weten uit Noord-Korea, de Sovjet Unie en ja Spanje.

Maar gaat dat nog, een open economie met een beperkte staat die in naam regeert maar vooral loslaat?

Je ziet dat vrijwel nergens meer. Zelfs de VS hangt aan het infuus van de centrale bank: pomp er geld in en de consumpties gaan verder (en ja de schulden lopen verder op). En juist Trump wil nu alles centraal regelen.

3 – Het virus verandert ons niet

Elke crisis heeft een effect, denk aan 911, maar mensengroepen, een cultuur en een wereld veranderen, maar blijven ook gelijk. Veranderingen gebeuren. Voorspellen is onmogelijk en achteraf hebben we allemaal gelijk.

Een crisis is als een op hol geslagen paard; je probeert het te vangen en vervolgens breng je ‘m weer terug naar zijn stal. Alleen achteraf zullen de historici aanwijzen wat er echt veranderd is. En in hun achteraf-gelijk maken ze dezelfde fouten die wij nu maken door te denken dat wij het paard in aanleg kunnen veranderen.

4 – L’enfer, c’est les autres

De echte uitdaging van (de effecten van) deze pandemie, ligt in het verdragen van de ander.

In de nieuwe anderhalve meter maatschappij is de afstand tot de ander letterlijk gedefinieerd. Ik voorzie dan ook kleding, die er voor zorgt dat je anderhalve meter afstand houdt; plus sjaals met ingebouwd FFP-2 of -3 filtermasker, en ja de Niqab als Corona verhullend (zwart!) kledingstuk voor iedereen.

‘L’enfer, c’ést les autres’ (Sartre): de hel, dat zijn de anderen. In de anderhalve meter maatschappij is de ander nadrukkelijk dichtbij en toch veraf. Wordt anderhalve meter ons nieuwe leitmotiv, ons leidend protocol waaraan we alles toetsen?

Hoe verdraag je het als de ander te dichtbij komt? We lijken nu dichtbij elkaar, omdat we allemaal lijden (ja het was Pasen!), maar als we dichterbij komen, zien we ook dat we helemaal niet allemaal hetzelfde lijden. Dat wisten we al, maar het is fijner het niet te weten, want het lijden dichtbij is ondraaglijk.

Zal corona de grote gelijkmaker zijn?

De ander dichtbij is te moeilijk. Wat zegt het ons en wat doen we als we weten dat iemand die veel minder verdient, veel ongezonder is, veel korter leeft? Hoe dichtbij laat je dit komen? Als een zwarte in de VS twee keer zoveel kans heeft te overlijden aan Corona?

Waarom zou mevrouw Heineken nu niet honderdduizend werkelozen adopteren en met hen een bloeiende sociale onderneming gaan bouwen? Zij heeft verdiend aan de drankzucht van de ander. Klopt, ze doen het zelf.

In een door belastingbetalers in stand gehouden NEP-economie, komt echter de vraag omhoog wie er meer profiteert van de ander dan de ander. Gaan we de ander ver weg houden, door bureaucratie, protocollen en staatsgestuurd ego kapitalisme?

Of gaan we de ander zien en erkennen? Zal corona de grote gelijkmaker zijn, terwijl we tegelijk willen dat ieder mens gelijkwaardig is (van gelijke waarde?) en tegelijk weten dat niemand hetzelfde is?

5 – Het begrip schuld gaat definitief veranderen

Schuld is iets wat vroeger fout was. Vanaf 2008 is schuld goed. Werd je ooit afgestraft voor schuld, nu zal zelfs de inflatie niet meer te hulp komen. Het is er gewoon: veel schuld.

Ik stel dan ook voor om een ander woord te geven, meer positief en realistischer, niet zo bijbels ook. Wat dacht u van Futurebonds? Een aandeel in de toekomst. “Mag ik nog duizend miljard aan Futurebonds?”

In het woord bonds zit gezamenlijkheid, verbinding en nog iets van: later betalen we dat terug; nu ‘lenen’ we het. Terwijl we best weten dat het nooit terugbetaald zal worden. We ‘krijgen’ gezamenlijk geld voor de toekomst. Dat klinkt toch veel leuker? Niet schuld, en zeker geen boete!

“Hoeveel Future bonds hebben jullie, Italië? Zo weinig? Hoe zit dat met jullie vertrouwen in de toekomst? Wij hebben veel meer Future bonds, dat geeft dan ook aan dat wij er helemaal vanuit gaan dat Nederland ook straks een prima draaiende economie is. Vol vertrouwen klopt ons hart!” (Ons blanke hart dan wel, veel vertrouwen in anderskleurige economieën hebben we niet.)

Gaan we nu echt beseffen dat we best vluchtelingen van Lesbos mogen opnemen?

Nu we beseffen dat de economie meer is dan geld en werk, en ook maar een methode en manier om de realiteit te beschrijven hoe we met elkaar samenleven en proberen er het beste van te maken, kan het zomaar gaan gebeuren dat we waarde gaan toekennen aan zaken en mensen, in een andere taal dan de taal van geld.

‘It is the economy stupid!’ betekent dan niet alleen dat bottom line alles draait om kosten-baten, maar ook dat het gaat om mensen, om liefde om natuur en al onze kinderen.

Dat is nogal wat. We zijn net lekker gewend om alles in geld uit te drukken! Een oudere in het verpleeghuis is een bepaald bedrag. Een levensjaar staat voor een bepaald bedrag. Mijn netwerk is nuttig.

Gaan we nu echt beseffen dat we best vluchtelingen van Lesbos mogen opnemen, ook al komen er dan waarschijnlijk meer achteraan?

Gaan we minder consumeren, nee gaan we meer aandacht tijd en geld besteden aan niet consumeerderige zaken?

Is het echt nodig dat we in Amsterdam veertien restaurants per tienduizend inwoners hebben? Of 8,5 miljoen personenauto’s in Nederland? (Ja daar zeg ik zo wat: mijn nieuwe lease Tesla staat nu dus al vier weken stil, wat een kostenpost! En de meeuwen of duiven hebben haar dak ontdekt getuige de grote schijtplekken.)

Worden we een Zuid Korea, omdat die zo slim met het virus zijn omgesprongen, veel slimmer dan wij?

Scheelt toch weer enkele honderden doden. Dat vereist wel een intensieve overheidsbemoeienis vervlochten met een sterk geprivatiseerde economie in een cultuur die bol staat van discipline.

6 – Al het weerloze heeft waarde

We bouwen straks een nieuwe religie, waarin de Grote Corona wordt aanbeden die de volkeren heeft verenigd.

Nou, nou dat zijn me toch weer wat vergezichten zo. Ik weet best dat voorspellen onmogelijk is, maar het is een manier om grip te houden. Meer niet.

Nog een paar feitjes:
– Aantal doden door roken in Nederland in vier weken : 1.500
– Aantal doden door luchtvervuiling per vier weken, vóór de lockdown: 1.000
– Opgeteld zijn dit grofweg 2.500 vermijdbare doden per vier weken.
– Aantal oversterfte in vier weken lockdown: mogelijk 7.000-8.000 (Covid?)