Ben jij goed op hoogte van het climacterium?

Climacterium is een chique woord voor de overgang bij vrouwen. Naar schatting treft het 1,2 miljoen vrouwen in Nederland waarvan zo’n 950.000 nog in het arbeidsproces zit.

Deze groep vrouwen meldt zich jaarlijks tussen de 23 en 28 dagen ziek.

Het merendeel ‘lijdt’ aan de symptomen zonder het zelf te weten. Ook huisarts en bedrijfsarts signaleren het niet of niet tijdig.

De woorden tuimelden over elkaar heen. Ze was bijna niet te volgen. Ze was zo blij dat ze eindelijk met iemand kon praten die begreep wat ze doormaakte tijdens haar overgang. Ze had niet eens in de gaten dat de verbinding halverwege het gesprek door een technische onvolkomenheid werd verbroken.

Deze mevrouw – ik noem haar Anna – is op relatief jonge leeftijd de overgang in gegaan. Anna was 42 jaar. Nu is ze zesenvijftig en de overgang is voor haar nog steeds niet voorbij. Ze vertelt: “Ik heb nog drie banen geprobeerd, maar ik kan gewoon niet functioneren met deze klachten. Ik zit nu alweer een paar jaar zonder werk.”

Hardnekkige misvattingen

De overgang is een normale fase in het leven van een vrouw die leidt tot het einde van haar vruchtbaarheid.

Helaas is er bij de vrouwen zelf, en bij de vele zorgverleners om haar heen, weinig bekendheid met de kenmerken van deze fase. Er zijn maar weinigen die bijvoorbeeld weten dat deze fase jaren en jaren kan duren. De ene deskundige schat dat de overgang gemiddeld tussen de twee en twaalf jaar duurt. De ander houdt het op gemiddeld vijf tot tien jaar.

Heel veel vrouwen denken – en de vele zorgverleners om haar heen – dat de overgang begint als hun menstruatiecyclus onregelmatigheden vertoont of is gestopt. Dat is een hardnekkige misvatting. De overgang is een proces dat rond je vijfenveertigste begint, volgens sommige deskundigen rond je veertigste. En ergens tijdens dat proces bevindt zich de menopauze: het moment dat menstruatiecyclus stopt. De menopauze is alleen achteraf vast te stellen.

Wij vrouwen – en onze mannen en zorgverleners – zijn over het algemeen zo minimaal geïnformeerd over deze fase, dat we denken dat de menopauze en de overgang twee verschillende woorden voor hetzelfde fenomeen zijn. Met andere woorden: we gaan ervan uit dat de overgang meestal zo rond het vijftigste levensjaar begint. Daarnaast zijn we over het algemeen alleen op de hoogte van de bekendste symptomen: opvliegers en nachtzweten.

Afname vitaliteit

“Ik dacht dat de overgang voor vrouwen was die niets beters aan hun hoofd hadden dan zich richten op hun kwaaltjes”, zegt Marjan Sax, een van de geïnterviewden in mijn boek ‘Alles wat je moet weten over de overgang’. “Dat ik er zelf last van zou krijgen, had ik nooit gedacht.” Ze ervaart de opvliegers als momenten van bewustzijnsvernauwing.

“Omdat het bed er zo nat van werd”, vertelt Milou Hermus in hetzelfde boek, “trok ik maar een nachtpon aan die ik dan op een gegeven moment kon uitwringen. Het dekbed draaide ik om zodat de natte kant boven kwam te liggen.”

Vrouwen die dagelijks meerdere opvliegers en/of nachtzweten ervaren, zijn na enkele maanden overgang natuurlijk niet meer in optima forma. Immers, als ze al niet wakker lagen van de vraag hoe ze zich op hun werk moesten handhaven met al die opvliegers, dan hadden ze maandenlang geen nacht doorgeslapen vanwege de nachtelijke vapeurs – ook wel nachtzweten genoemd.

Deze bekendste symptomen knagen aan de vitaliteit van de vrouw. Terwijl het scala onbekende symptomen (zo’n dertig) van de overgang – zo blijkt uit een grootschalig Nederlands onderzoek – de vrouw juist zwaarder belasten. Hetzelfde onderzoek laat overigens ook zien dat vrouwen die nog menstrueren de meeste overgangsklachten ervaren.

Overgang kost samenleving geld

Op dit moment zijn er naar schatting 1,2 miljoen vrouwen in Nederland in de overgang. Van deze enorme groep vrouwen zijn er zo’n 950.000 actief op de arbeidsmarkt. De verzuimcijfers laten zien dat deze groep vrouwen zich jaarlijks tussen de 23 en 28 dagen ziek meldt.

Recent onderzoek legt de relatie tussen overgangsklachten en verminderd werkvermogen. Op dit moment is er onderzoek gaande dat laat zien dat hoogopgeleide vrouwen op beslisfuncties tijdens deze fase uit het arbeidsproces stappen. Op dit moment kost de overgang onze samenleving meer dan we willen weten en ons lief is.

Het is overigens voor het eerst in de geschiedenis van de Nederlandse arbeidsmarkt dat er zoveel vrouwen in deze leeftijdcategorie een betaalde baan hebben. De meeste moeders en grootmoeders van deze vrouwen bevonden zich tijdens hun climacterium – chique woord voor overgang – niet op de arbeidsmarkt.

In een toekomst waar ook van vrouwen wordt verwacht dat ze betaalde arbeid verrichten tot hun 67ste, is het voorstelbaar de groep werkzame vrouwen die zich in de overgang bevindt, groter wordt.

30 symptomen

De symptomen van de overgang zijn te danken aan het veranderende evenwicht in de hormoonhuishouding van de vrouw. Waar bij mannen het mannelijke hormoon testosteron, zo rond hun vijfenveertigste geleidelijk begint af te nemen, gaat de afname van het vrouwelijke hormoon, oestrogeen, bij vrouwen met de nodige turbulentie gepaard. Dat heeft te maken met de cyclisch wisselende hormoonspiegels van de vrouw.

Het hele lichaam van de vrouw is vergeven van de oestrogeenreceptoren. Die worden dan weer wel, dan weer veel en dan weer niet bediend. Een reactie kan niet uitblijven. Een van de symptomen kan zijn: vergeetachtigheid. Een van de meest voorkomende gedachtes die vrouwen in het beginstadium van de overgang hebben, is “Jemig, word ik soms al dement?”

Een ander symptoom kan zijn: stemmingswisselingen. Die overkomen zelfs vrouwen die van huis uit emotioneel stabiel zijn. Van het een op het andere moment voelen ze zich down of geïrriteerd en als het even tegenzit laten ze dat aan hun omgeving nog merken ook. De moodwings kunnen zo ingrijpend zijn, dat de vrouwen zichzelf niet meer herkennen… zich afvragen: wat is er met mij aan de hand?

Omdat vrouwen die symptomen niet kunnen of willen herkennen als overgangssymptomen, omdat ze zichzelf daar nog te jong voor achten, zoeken ze de oorzaak ergens anders in. Hebben ze last van een burn-out? Zijn ze uitgekeken op hun baan of man of allebei?

Helaas zijn er maar weinig personeelswerkers, coaches of bedrijfsartsen die op deze vrouwen adequaat kunnen reageren, omdat ze net zo min de klachten herkennen als overgangsklachten. Met als uitwassen een situatie zoals die van Anna.